Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2000, Qupperneq 176

Ármann Jakobsson
Það er eins og beðist sé afsökunar á því að leitað sé út fyrir ættina að þeim
sem sitja skuli á ættaróðali Haukdæla. Aftur á móti er tökum á stólnum hvergi
sleppt. Gissur kýs sjálfur eftirmann sinn: „Hann sendi þá orð vinum sínum
ok pllum hpfðingjum til alþingis at menn skyldi biðja Þorlák prest Rúnólfs-
son til útanferðar.“14 Þrátt fyrir æsku Þorláks (hann er rúmlega þrítugur þeg-
ar hér er komið sögu) er hann kosinn byskup og vígður að Gissuri lifanda.
Enda er það ekki einsdæmi að byskupar velji eftirmenn sína, þó að oftast sé
með óbeinum hætti.15
Þorlákur Runólfsson er ekki sonur Gissurar en eigi að síður af Haukdæla-
ætt, sjötti maður frá Ketilbirni gamla á Mosfelli sem ættin er rakin frá í Hung-
urvöku. Hann er fjarskyldur Gissuri en náskyldur Halli Þórarinssyni í Hauka-
dal, fóstra Teits ísleifssonar. Hallur er afabróðir Þorláks Runólfssonar og í
Hungurvöku segir að Þorlákur sé „lærðr í Haukadal“ hjá Teiti Isleifssyni. Þar
með er hann eins konar fóstri hans en fósturtengsl eru afar mikilvæg í bysk-
upasögum þeim sem ritaðar eru um 1200 og verða fleiri dæmi um það nefnd
síðar. Þorlákur er því skjólstæðingur Haukdæla og Gissurar byskups sjálfs um-
fram allt og á því hamrar Hungurvaka: „má af því marka hverr maðr hann
var, er sá maðr kaus hann til hins mesta vanda er vitrastr ok gQfgastr var, en
honum kunnastr, er var Gizurr byskup.“16 Þorlákur er hinn útvaldi arftaki
Haukdælaættarinnar. í Hungurvöku kemur fram að mikil og náin vinátta er
milli hans og Halls Teitssonar. Hann fóstrar Gissur, son Halls, en samkvæmt
siðvenju sem víða er getið taldist hann þá minni maður en Hallur.17 Fóstri
Þorláks er sá Gissur sem síðar kemur við sögu beggja byskupsstólanna,
einkum Skálholtsstaðar þar sem hann býr í nær tvo áratugi. Gissur er og trú-
lega upphafsmaður að ritun Hungurvöku þó að hann leggi varla seinustu hönd
á verkið.18
14 Sama rit, 88.
15 Klængur byskup kaus Þorlák helga eftirmann sinn, Björn Gilsson benti með óbeinum hætti
á Brand Sæmundarson og Þorlákur á Pál Jónsson. Þetta var raunar siður víða erlendis
einnig, til að mynda í Hinu heilaga rómverska keisaradæmi („In the Ottonian world it was
not unusual for reigning bishops to nurse and designate their own successors." K.J. Leyser.
Rule and Conflict in an Early Medieval Society. Ottonian Saxony. London 1979, 33)
16 Hungrvaka, 93.
17 Sama rit, 95. Sjá einnig: Heimskringla I. Bjarni Aðalbjarnarson gaf út. íslenzk fornrit
XXVI. Rvík 1941, 145.
18 Hann er nefndur sem aðalheimild sögunnar í formála hennar (Hungrvaka, 72) og í Þor-
láks sögu (Byskupa SQgur 2, 225, 284-5) kemur fram að hann hefur sett saman eins kon-
ar skrá yfir fimm fyrstu byskupa í Skálholti þegar árið 1193. Hafa fáir og verið betur til
verksins fallnir þar sem hann hafði persónuleg kynni af öllum byskupum sem ekki voru
forfeður hans.
174