Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2000, Qupperneq 179

Byskupskjör á Islandi
fóstri Jóns helga, Þorlákur Runólfsson fóstri Gissurar Hallssonar og Þorlák-
ur verður sjálfur síðar fóstri Magnúsar Gissurarsonar. Þau bönd eru jafnvel
sterkari en ættarbönd og Þorlákur er kallaður „eftirlíkjari“ Eyjólfs í sögu
sinni.28 Systir Þorláks verður svo lagskona Jóns Loftssonar og á við honum
Pál byskup, eftirmann Þorláks, og Orm.29
í ljósi þessara tengsla verður að teljast líklegt að með kjöri Þorláks' séu
Oddaverjar og Haukdælir að styrkja stöðu sína í Skálholti. Heimildum ber
saman um að þeir fremji eins konar „valdarán“ á staðnum áður en Klængur
deyr. Samkvæmt Hungurvöku fer Þorlákur þangað og tekur við staðarforráð-
um ásamt „þeim mpnnum er hann kpri til með sér.“30 í Þorlákssögu reynast
það vera Jón Loftsson og Gissur Hallsson.31 Oddaverjar og Haukdælir hafa
enn hert tökin á Skálholtsstað og þegar Þorlákur deyr er það ítrekað. Áður
kemur Þorvaldur Gissurarson og fer yfir fjármál staðarins en Þorlákur gefur
Páli fingurgull sitt sem er óbein yfirlýsing um að hann eigi að taka við staðn-
um. Að auki sýnir vera Gissurar Hallssonar á Skálholtsstað í byskupstíð Þor-
láks að valdaklíkunni hefur þótt mikið liggja við að hafa sterk ítök þar. Áður
hefur komið fram að tök Oddaverja og Haukdæla á byskupsstólnum í Skál-
holti virðast aldrei sterkari en í byskupstíð Páls. í Pálssögu kemur valdaklík-
an fram sem heild og eitt af fyrstu verkum hennar er að láta taka upp bein
Þorláks helga og hefja þar með helgisagnaritun í Skálholti.32
Á dögum Páls byskups eru elstu jarteinir, Þorlákssaga hin elsta og Hung-
urvaka ritaðar á vegum Skálholtsstaðar og Pálssaga skömmu síðar.33 Á þeim
tíma réðu Oddaverjar og Haukdælir öllu í Skálholti. Þar búa bæði Páll bysk-
up og Gissur Hallsson og virðist vera þar húsbændur báðir.34 Meðal þeirra
sem Þorlákur sýnir jarteinakraft sinn eru bróðir Páls byskups, Ormur Jóns-
son; mágur byskups, Guðmundur grís Ámundason sem einnig var mikill vin-
ur Þorláks byskups; feðgarnir Gissur Hallsson, Hallur Gissurarson, Magnús
28 Þorláks saga, 180.
29 Líklegt verður þó að telja að það hafi fremur valdið ósættum milli Þorláks og Jóns en hitt
þó að ekki sé frásögn Oddaverjaþáttar af þeim málum alls kostar traustvekjandi.
30 Hungrvaka, 113.
31 Þorláks saga, 198. í latínutextanum er aðeins Jón nefndur og kallaður „princeps patriae"
(165) sem merkir konungur en var í a.m.k. tveimur tilvikum notað af höfðingjum sem ætl-
uðu að færa sig upp á skaftið og gerast konungar (Ármann Jakobsson. Nokkur orð um
hugmyndir íslendinga um konungsvald, 37-8; sami. í leit að konungi, 297).
32 Bjarni Aðalbjarnarson benti fyrstur á samhengið þarna á milli (Bemerkninger om de eldste
bispesagaer. Studia Islandica 17. Rvík 1958, 35-7).
33 Yfirlit um ritunartíma þessara sagna er í: Ásdís Egilsdóttir. Biskupa sögur. Medieval Scand-
inavia. An Encyclopedia. Philip Pulsiano ritstýrði. NY og London 1993, 45-6.
34 Sturlunga saga I, 152. Guðmundar saga A. Guðmundar sögur biskups I. Stefán Karlsson
bjó til prentunar. Editiones Arnamagnæanæ. Series B. Vol. 6. Khöfn 1983, 101. 117.
177