Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2000, Page 187
Invocavit prédikanir Lúthers
Breytingar innan kirkjunnar 1521-1522
Karlstadt og Zwilling koma á breytingum
Umrótatímabilið hófst um sumarið 1521, en þá veltu menn þrennu fyrir sér:
Hjónabandsmálum presta og klausturfólks, heitum klausturfólks og messunni.
Afstaða Lúthers til fyrri atriðanna tveggja var ljós, hann leit svo á að ekki
væri tilefni til að banna hjónaband þeirra og að klausturheitin væru ekki gild.
Fyrstur presta og klausturmanna til að ganga í hjónaband var Bartholomáus
Bernhardi, sem gekk að eiga eldabusku sína, þann 30. maí 1521.3 Fleiri sið-
bótarmenn áttu eftir að feta í fótspor hans. Um sumarið varð nokkur umræða
um klausturheiti og fleiri málefni, þegar Karlstadt lagði fram greinar til um-
ræðu. Á sama tíma átti Lúther í bréfaskriftum við Melankton og ræddu þeir
m.a. um þessar greinar Karlstadts. Lúther þótti sem Karlstadt byggði rök-
semdafærslu sína á ritningartextum sem hæpið væri að nota til þess. Af þeim
sökum þótti honum umfjöllun Karlsadt ekki nægilega góð auk þess sem hann
taldi að þetta gæti síðar meir leitt til sálarkreppu þeirra sem hefðu fylgt
Karlstadt að málum. Afstaða Lúthers var sú að heitin væru ógild af því að
þau hefðu verið unnin sem verkaréttlæting.
Á haustdögum kom svo messan til umfjöllunar. Þann 29. september með-
tóku Melankton og nokkrir nemenda hans sakramentið í fyrsta sinn í báðum
efnum. Það átti sér stað í sóknarkirkjunni í Wittenberg en var ekki opinber
athöfn. U.þ.b. viku síðar prédikaði ágústínusarmunkurinn Gabríel Zwilling í
kapellu klaustursins og talaði þá gegn hinn hefðbundnu messu.4 Nú voru hjól-
in farin að snúast. Kjörfurstinn bað um álitsgerð frá háskólanum varðandi
messuna, en á þeim tíma var staðan sú að innan háskólans var ekki samkomu-
lag um hana. Siðbótarmennirnir tóku róttækari afstöðu en kórbræður kastala-
kirkjunnar voru íhaldssamari. Andspænis þessu bannaði kjörfurstinn allar
breytingar á messunni, en leyfði aftur á móti skrif og rökræður um hana.5 í
nóvember varð uppþot í Ágústínusarklaustrinu í Wittenberg þegar nokkrir
munkar yfirgáfu það.6 Lúther þótti það slæmt hvernig brottför þeirra hafði
3 Heinrich Boehmer: Luther & the reformation in the light ofmodern research, þýð. E. S.
G. Potter, G. Bell and sons ltd., London 1930, 139.
4 Boehmer: Luther, 139-140. Að mestu leyti voru hugmyndir hans í samræmi við hugmynd-
ir Lúthers, en þó ekki að því marki að Zwilling hélt því fram að þeir sem héldu áfram að
sækja hefðbundnar messur væri sekir um skurðgoðadýrkun. Slíku hefði Lúther aldrei hald-
ið fram. Boehmer: Luther, 140.
5 Heinrich Bornkamm: Luther in Mid-Career 1521-1530, þýð. E. Theodore Bachmann,
Darton Longman & Todd, London 1983, 51.
6 Boehmer: Luther, 140.
185