Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2000, Blaðsíða 210
Hjalti Hugason
sóknarviðfangi að ræða, heldur þarf að tilgreina nánar, hvernig og til hvers
eigi að fjalla um handbækurnar. I rannsóknarritgerðum á fullnægjandi afmörk-
un af þessu tagi að koma fram í inngangi, og sú er einnig raun á með þá rit-
gerð, sem hér er til umfjöllunar. I inngangi hennar segir:
„Rannsóknin beinist að því að finna þær heimildir, sem eru fyrirmyndir
þessara bóka. Þá verður leitazt við að greina frá baksviði þeirra, lítúrgískri
merkingu og sögu þess atferlis, sem þær greina.“ (AJ 1)
Þá kemur fram, að rannsókninni er ætlað að taka til alls þess efnis, sem
fram kemur í bókum þeim, sem um er fjallað, það er bæði efni, er tengist
messunni, og eiginlegu handbókarefni, er tengist öðrum athöfnum, sem fram-
kvæmdar voru í söfnuðinum, skírn, hjónavígslu, greftrun og á mótunartíma
bókanna vitjun sjúkra og kirkjuleiðslu kvenna en aftur á móti ekki fermingu,
sem þá var enn óþekkt innan lúthersku kirkjunnar á Islandi. Með þessum hætti
afmarkar höfundur því og þrengir rannsóknarsvið sitt miðað við það, sem fram
kom í titli, og er það nauðsynlegt.
Það má hins vegar finna að ofangreindri þrengingu, að hún virðist hvorki
vera nægilega skýr né nægilega ítarleg. I fyrri lið afmörkunarinnar segir, að
rannsóknin beinist að því að finna þær heimildir, sem eru fyrirmyndir þess-
ara bóka. Mikilvæg spurning í þessu sambandi er, hver munur sé í þessu sam-
bandi á heimildum og fyrirmyndum eða hvort þar er um nokkurn mun að
ræða. Höfundur virðist hér einsetja sér, að finna þær handbækur og önnur rit
þeim skyld, er lagðar hafi verið til grundvallar við gerð þeirra íslensku hand-
bóka, sem til umfjöllunar eru. I síðari lið afmörkunarinnar segir, að leitast
verði við að greina frá baksviði handbókanna, lítúrgískri merkingu og sögu
þess atferlis, sem þær greina. Þessi liður efnisafmörkunarinnar vekur marg-
háttaðar spurningar og túlkunarvanda. Hvað er til að mynda átt við með því,
að handbækur greini atferli? Hafa þær ekki fyrst og fremst að geyma fyrir-
mæli um það, hvernig framkvæma beri ákveðnar athafnir? Það er mjög
óheppilegt, að orðalag á afmörkun og lýsingu viðfangsefnis þurfi með þess-
um hætti skýringar eða túlkunar við. Hér er um formerki alls verksins að ræða
og það er ófrávíkjanleg krafa, að sérhver lesandi fái glögga og ótvíræða mynd
af því, hvað höfundur ætlast fyrir í riti sínu. Ella er hætt við því, að aldrei
komist á markviss samræða milli höfundar og lesanda hans.
Ég sagði hér að framan, að afmörkun viðfangsefnisins væri þó ekki að-
eins óljós, heldur væri hún heldur ekki nægilega ítarleg. Með þessu á ég við,
að höfundur gerir hvorki á þessum stað né öðrum grein fyrir þeim aðferðum,
sem hann hyggst beita við rannsókn sína, en eins og ég freistaði að gera grein
fyrir hér að framan eru náin tengsl milli inntaks og aðferðar í flestum rann-
sóknum, ekki síst innan hugvísinda, hvort sem inntakshliðin er látin ná yfir
208