Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.01.2000, Page 233
Persóna Jesú í Tómasarguðpjalli
Orðmælaguðspjöll
Tilraunir af þessu tagi ganga í berhögg við hvort tveggja eðli Tómasarguð-
spjalls og vettvang þann sem guðspjallið vitnar um þegar hlustað er eftir röddu
þess sjálfs. A fyrstu öldinni e. Kr. er ljóst að til voru guðspjöll sem saman-
stóðu af orðmælum Jesú, ræðum og dæmisögum. Tómasarguðspjall stendur
þannig ekki eins og afmarkað fyrirbæri heldur á samleið með skyldum ritum
eins og Ræðuheimild samstofnaguðspjallanna (Q). Þannig er blátt áfram fjar-
stæðukennt að reyna að skýra uppruna Tómasarguðspjalls með þeim hætti sem
Gártner gerir. Þvert á móti slíkum hugmyndum sem eiga sér enga samsvör-
un í heimildum frá 1. öld þá vitnar ræðuheimildin sem Matteus og Lúkas nota
í guðspjöllum sínum um einhverjar elstu heimildir um Jesú, rétt eins og
Tómasarguðspjall. Engin rit kristin eiga sér nákvæmari samsvörun við Ræðu-
heimild samstofnaguðspjallanna heldur en Tómasarguðspjall og má af þeirri
staðreynd draga þá ályktun að hið síðarnefnda eigi uppruna sinn að rekja til
fyrstu aldar e. Kr. rétt eins og Ræðuheimildin. Bæði einkennast þessi rit í
kjarna sínum af hefðum spekibókmenntanna sem þekktar eru allar götur frá
árdögum menningarinnar í Nílardalnum og við upptök fljótanna Efrat og
Tígris. Og bæði auðsýna þessi rit hvernig spekihefðin er túlkuð og umtúlkuð
með ólíkum hætti. Annað ritið ratar í kjölfar gyðinglegra stefja og siða og hitt
hellenískrar heimspeki og heimullegrar opinberunar. Um leið einkennast
bæði þessi rit af lærðum tökum skóla mælskulistarinnar og má í hvívetna sjá
merki faglegrar meðferðar á hinu framsetta efni beggja rita. En bæði eiga þau
sameiginlegt að byggja ekki túlkun sína á stefjunum um dauða og upprisu Jesú
sem Páll postuli gerir að útgangspunkti sinnar túlkunar á persónu og hlutverki
Jesú og þá einkum út frá hugmyndum um hinn smurða Drottins.12
Sömuleiðis má rekja ferli innan beggja þessara rita, Ræðuheimildarinnar
og Tómasarguðspjalls. Annars vegar má sjá tilhneigingu í Ræðuheimildinni
í áttina að síðari frásagnarguðspjöllum frá orðmælum og ræðum til flóknari
útfærslu slíkra orðmæla og ævisöguforms sem verður brúin yfir í frá-
sagnarguðspjall Matteusar og Lúkasar þar sem Markúsarguðspjall mótar
beinagrind frásagnarinnar. Hins vegar má sjá tilhneigingu í Tómasarguðspjalli
frá orðmælum til æ ítarlegri rökræðu og samræðuforms sem verður til dæm-
is farvegur tjáningar fagnaðarerindisins í Jóhannesarguðspjalli.
12 Sjá frekar, John S. Kloppenborg, The Formation ofQ: Trajectories in Ancient Wisdom
Collections, Studies in Antiquity and Christianity (Philadelphia, PA: Fortress, 1987) 263-
316; Stephen J. Patterson, The Gospei of Thomas and Jesus, Foundations and Facets:
Reference Series, A. Y. Collins o. fl. ritstj. (Sonoma, CA: Polebridge Press, 1993) 94-110;
og Jón Ma. Asgeirsson, Doublets and Strata: Towards a Rhetorical Approach to the Gospel
ofThomas, PhD Diss. (Claremont, CA; Claremont Graduate University, 1998) 6-54.
231