Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2012, Síða 73

Hér virðist mannkyn komið að mærum í þekkingaröflun sinni þar
sem nema verður staðar og spyrja grundvallarspurninga um siðferðilega
ábyrgð þeirra sem afla sér vísindalegrar þekkingar, ekki síst á lífríki jarðar,
og hagnýta hana. Nútíminn kann að þessu leyti að vera kominn að eigin
endimörkum.
Hrun nútímans
Færa má rök að því að nútíminn hafi varað í 300 ár eða frá því um miðbik
17. aldar til miðbiks þeirrar 20. Síðan má deila um hvað tók við, síð- eða
eftir-nútími sem oft er nefnt póst-módernítet. Hvörf af þessu tagi ganga aldrei
yfir í skjótri svipan og verða ekki greind til fulls fyrr en frá líður. Enn sem
komið er verður því engin heildstæð mynd dregin upp af straumhvörfunum
um miðja 20. öld. Hér á eftir skal þó vikið að nokkrum þáttum þeirra.
Upphafendalokanna
Heimsmynd og viðmið Vesturlanda eru enn mótuð af nútímanum. Við sem
nú erum á miðjum aldri erum afsprengi hans. Við erum mótuð af þeim
hugsunarhætti, þeirri orðræðu og því hugarfari (mentalíteti) sem einkenndi
hann. Eitt dæmi um áhrif þess hugarfars er það sem kalla má „vaxtar-
mentalítef. Það er hugarfar sem krefst stöðugt aukins hagvaxtar, ávöxtunar
(sbr. nýyrðið „ávöxtunarkrafa“ sem mjög ruddi sér til rúms hérlendis á
árunum fyrir 2007), framfara og framkvæmda. Þetta er pósitívískt hugarfar
sem svo sannarlega hefur lifað af efnahagshrunið 2008. Það var þó þess eðlis
að efasemdir ættu að hafa vaknað í garð „vaxtar-hugarfarsins“ þar sem aðeins
er stigsmunur á vexti og þenslu á fjölmörgum sviðum.
Á síðari hluta 20. aldar tók grundvöllurinn að molna undan nútímanum.
Til að skerpa línurnar skal því haldið fram að upplausn eða hrun nútímans
hafi hafist kl. 8:15 að morgni 6. ágúst 1945 er áhöfn bandarísku sprengju-
flugvélarinnar Enola Gay lét kjarnorkusprengjuna Little Boy falla á miðborg
Hírósíma. Þau straumhvörf sem þá urðu voru síðan staðfest á óafturkræfan
hátt á þriðja degi þaðan í frá er áhöfnin á Bockscar varpaði sprengjunni Fat
Man á Nagasaki.24
Með þessum atburðum stóð mannkyn á þröskuldi nýrrar aldar. Svo
tilvistarlegum straumhvörfum er best að lýsa á persónulegan máta. Ég sem
þetta rita var enn ekki fæddur á þessum tíma. Ég fæddist miðja vegu milli
24 Little Boy. Slóð, sjá heimildaskrá.
71