Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2012, Page 76

eftir Jóhannes úr Kötlum.31 Einnig má nefna Atómstöðina (1948) eftir
Halldór Laxness.32 Frá guðfræðilegu sjónarhorni gefa mörg ljóðin í annarri
ljóðabók Snorra Hjartarsonar, A Gnitaheiði (1952), þó einna áhugaverðustu
innsýnina í hugarheim og tilfmningalíf þess fólks sem komið var til vits og
ára í upphafi kalda stríðsins.33
Sá heimsendir af mannavöldum sem hér um ræðir á lítið skylt við myndir
af heimsendi í eskatólógískri og/eða apókalyptískri merkingu trúarinnar þar
sem riddarar á hvítum, rauðum, svörtum og bleikum hestum geysast fram við
engilsraust eins og segir í Opinberunarbók Jóhannesar,34 Þá vekur það líka óhug
að heimsendir af mannavöldum tengist ekki einhverri óræðri framtíð heldur
eru merki hans þegar tekin að koma fram. Það er raunar algerlega vitað að
slíkur heimsendir er í nánd ef sú kynslóð sem nú er við stjórnvölinn grípur ekki
til öflugra mótvægisaðgerða þegar í stað. Hér er ekki endilega átt við heimsendi
sem felast muni í að „frumefnin sundurleysist í brennandi hita“ eða allt líf á
jörðinni líði undir lok.35 Hvort tveggja gæti þó vissulega gerst. Sá heimsendir
sem um ræðir getur allt eins falist í því að sá manngerði heimur sem við höfúm
byggt í náttúrulegu umhverfi okkar muni „hrynja“ í þeirri mynd sem við
þekkjum hann nú.36 Afkomendum okkar kann eftir fáar kynslóðir að verða
vísað út úr því umhverfi sem við vissulega höfum litið á sem okkar eigin Eden.
Er þar átt við vestræn neyslu- og velferðarsamfélög með þétt riðið öryggisnet
og ríkuleg lífsþægindi. Það er Paradís sem hefúr þó aðeins staðið örlitlum hluta
mannkyns opin. Við, Vesturlandabúar, erum tvímælalaust komin að mörkum
þar sem okkur ber siðferðileg og trúarleg skylda til að staldra við.
31 Hjalti Hugason 2004. Hjalti Hugason 2005.
32 íslensk bókmenntasaga 2006(4): 419-429,455-466 (Dagný Kristjánsdóttir).
33 í forn-germanskri mýtólógíu var Gnitaheiði staðurinn þar sem óvætturin Fáfnir lá á gulli sínu.
f pólitísku líkingamáli Snorra Hjartarsonar var Gnitaheiði að finna suður á Miðnesi. Ljóðið
„í garðinum" miðlar t.d. vel þeim kenndum sem kalda stríðið olli en það er að líkindum ort
árið 1950 og tengist því inngöngu fslands í NATO (Snorri Hjartarson 2006: 88-89). Þetta er
allegórískt ádeiluljóð þar sem vísanir í sagnheim Biblíunnar, sjálfstæðisbaráttu þjóðarinnar og
stöðu hennar í kjölfar styrjaldarinnar fléttast saman (Hjalti Hugason, 2007: 161-164). Ljóðið
yrkir Snorri út af frásögn guðspjallanna af örvæntingu Krists í Getsemane. Það vísar þó út fyrir
frásöguna og talar inn í aðstæður íslensku þjóðarinnar sem og manns og heims á tvísýnum tímum.
í lokahendingunni er boðuð von sem tengd er komu ljóðmælandans „í friðhelgri tign“. I þessu
ljóði líkt og í hinum trúarlegu heimsslitasögnum takast á ljós og myrkur, eyðing og endurnýjun,
krisis og lysis (Hugtök og heiti 1989: 158).
34 Opb 6.2-6.8.
35 2Pét 3.10.
36 Með „manngerðum heimi“ er hér átt við það sem oft er nefnt cultural nature. Sjá m.a. Unnur
Birna Karlsdóttir, 2010: 14.