Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2012, Qupperneq 96

Sigurjón Árni Eyjólfsson, Háskóla íslands
Viðbrögð við erindi Hjalta Hugasonar þann
20. janúar 2012
Inngangur
Góðir áheyrendur, ég vil byrja á því að þakka Hjalta Hugasyni fyrir áhuga-
vert erindi. Eins og flest ykkar vita er Hjalti afkastamikill fræðimaður
sem skrifar mikið um kirkju, kristni, trú og samfélagsmál, svo eitthvað sé
nefnt. í sínum fræðilegu greinargerðum hefur Hjalti aðallega fjallað um
kirkjuleg eða sagnfræðileg málefni. í þessu erindi tekur hann skrefið eilítið
frá „hreinni sagnfræði“ yfir á svið samstæðilegrar guðfræði. Innan fræðanna
á meginlandinu og sérstaklega í þýskum málheimi er þetta algengt. Þannig
átti kirkjusagnfræðingurinn Karl Holl (1866-1926) með Lútersrannsóknum
sínum þátt í að umbylta samstæðilegri guðfræði millistríðsáranna. Það er
auk þess vel þekkt að menn hreinlega söðli um og hér nægir að minnast
Gerhards Ebeling (1912-2001). Hann hóf feril sinn árið 1947 í Túbingen
sem prófessor í kirkjusögu, en skipti árið 1954 yfir í samstæðilega guðfræði.
Tengsl kirkjusögu og samstæðilegrar guðfræði eru náin og má segja að
samstæðileg guðfræði verði án sagnfræðinnar „abstrakt“ og kirkjusagan án
hennar innantóm. Þessu veldur með orðum Hjalta: „Skilningur minn er sá
að hlutverk sagnfræðinnar sé fyrst og fremst að greina fyrirbæri, atburði,
aðstæður, þróun, tilhneigingar eða það sem oft er nefnt því óljósa nafni
„strúktúrar“ í víddunum tíma og rúmi.“ Og hann heldur áfram og segir:
„Sagnfræðin nýtist því að mínu viti við greiningu á aðstæðum og þróun
hver sem tíminn raunverulega er: fjarlæg fortíð, nálæg fortíð, nútíð eða
jafnvel framtíð.“
Hjalti nálgast viðfangsefni sitt þannig jafnt sagnfræðilega sem hugmynda-
sögulega. Og afmarkar það enn frekar og segir: „Sjónarhornið verður
þrengra, vestrænna, guðfræðilegra og kristnara þar sem ég mun ganga út
frá vestrænum og í nokkrum mæli íslenskum aðstæðum og reyna að alhæfa
nokkuð út frá þeim.“
En hér skulum við beina sérstaklega sjónum að umfjöllun Hjalta um
nútímahyggjuna eða eins og hann orðar það, því „flókna fyrirbæri sem
nútíminn eða módernítetið“ er. Móderníseringin er að mati Hjalta sérstak-
94