Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2012, Side 113

Börgarastéttin, frímúrarareglan og dultrúarhreyfingin
Sögu frímúrarareglunnar á Islandi svipar um margt til sögu Guðspekifélagsins.
í upphafi 20. aldarinnar mátti finna einstaka menn sem tilheyrðu dönsku
frímúrarareglunni en árið 1913 var sérstakt bræðrafélag, Eddan, stofnað í
Reykjavík en það var ekki fullgild frímúrarastúka heldur eins konar undir-
búningshópur sem hafði það að markmiði að stofna sérstaka frímúrarastúku
á Islandi. Meðal félaga voru áðurnefndur Ludvig Kaaber, Sveinn Björnsson
málaflutningsmaður, síðar sendiherra og fyrsti forseti íslenska lýðveld-
isins, Magnús Sigurðsson bankastjóri, Jón Aðils prófessor og Hallgrímur
Kristinsson forstjóri Sambands íslenskra samvinnufélaga. Árið 1917 var enn
einum áfanga náð í sjálfstæðisbaráttu íslenskra frímúrara en þá var stofnuð
sérstök fræðslustúka. Tveimur árum síðar var svo fullgild frímúrarastúka
stofnuð með eigin innsiglum og kjörorði. Jón Aðils prófessor var sá sem
valdi kjörorðið og kom lagi á helgisiðina í samræmi við helgisiði alþjóða-
reglunnar. Stofnendur voru 14 talsins en þegar í árslok 1920 voru þeir
orðnir 82. Meðal þeirra sem gengu í stúkuna á fyrstu árum hennar voru
leiðtogar spíritista, þeir Haraldur Níelsson og Einar H. Kvaran.29 Ári síðar
voru félagar orðnir 109.30
I upphafi þriðja áratugarins voru því starfandi þrjú ólík félagasamtök,
Sálarrannsóknarfélag íslands, Guðspekifélagið og frímúrarareglan, sem hér
eru flokkuð sem dultrúarhreyfingar. Segja má að þróun þessara félaga, sem
náðu meiri vinsældum og áhrifum í íslensku samfélagi en dæmi eru til um
í öðrum Evrópuríkjum á fyrri hluta 20. aldar, falli saman við lokaskeið
sjálfstæðisbaráttu íslendinga. Frímúrareglan á íslandi er eins og sambærilegar
reglur í öðrum löndum einungis fyrir karlmenn. Árið 1920 var stofnuð
svonefnd Co-frímúrararegla sem er fyrir bæði kynin og má líta svo á að hún
hafi í upphafi verið eins konar deild úr Guðspekifélaginu þótt hún væri að
kalla sjálfstæður félagsskapur.31
Frímúrareglan á Islandi iðkar mannrækt sem byggir á kristnum forsendum
og félagarnir játa trú á Guð sem skapara, arkitekt, himins og jarðar og sjá
forsjón hans að verki í náttúrunni og samfélagi manna.32 Táknmál hennar
og vel skipulagðir helgisiðir byggja á fornum launhelgum og biblíulegu
29 Frímúrarareglan á íslandi 25 ára. Félagatal og söguágrip. Akureyri: Oddur Björnsson, 1945.
30 Frímúrarareglan á íslandi 25 ára.
31 Gangleri II, 7, 1921; sjá einnig Pétur Pétursson, „Trúarlegar hreyfingar í Reykjavík tvo fyrstu
áratugi 20. aldar. Þriðji hluti.“, bls. 130-133.
32 Heimasíða frímúrarareglunnat á íslandi.
111