Tímarit Máls og menningar - 01.11.2010, Blaðsíða 122

D ó m a r u m b æ k u r
122 TMM 2010 · 4
Árni Bergmann
Athafnaskáld í draumleiðslu
Jón Karl Helgason: Mynd af Ragnari í Smára. Bjartur, 2009.
Þessi bók er einkennileg í laginu. Æviágrip Ragnars í Smára eru dregin saman
og þrædd á streng sem teygir sig yfir nokkra daga í desember árið 1955. Það er
þá að Ragnar flýgur til Kaupmannahafnar og síðan Stokkhólms til að verða
vitni að því að Halldóri Laxness eru afhent bókmenntaverðlun Nóbels. Þetta
hljóta að vera dagar mesta sigurs listunnandans og bókaútgefandans – eftirlæti
hans í skáldaflokki fær þá viðurkenningu sem mest þykir um vert, Ragnar á
sinn þátt í því að stórveldisdraumar lítillar þjóðar rætist, nú munar miklu um
Ísland á þeim vettvangi mannlegra umsvifa sem honum er kærastur. Hann
tekur líka stórt upp í sig þessa daga: í auglýsingu frá Ragnari um nýja útgáfu á
Heimsljósi sem birtist um þetta leyti segir: „Mest umtalaða skáldsaga veraldar
í dag …“
Bókin er ofin úr mörgum þráðum, þar koma við sögu greinar og viðtöl en
þó mest bréf til Ragnars sjálfs og frá honum, ekki síst þau sem hann skrifar
Ólöfu og Sigurði Nordal, þá sendiherrahjónum í Kaupmannahöfn. Stundum
veit lesandinn af því að heimildirnar eru til orðnar löngu fyrir sögutímann eða
nokkrum árum síðar. En oftar eru beinar eða lítt umskrifaðar tilvísanir í bréf
og viðtöl teknar og notaðar í ímynduð samtöl Ragnars við þá Íslendinga sem
hann hittir á leiðinni til Nóbelshátíðar: orð falla sem aldrei voru sögð við þau
sem í þessari bók eru látin við þeim taka. Þessu lýsir Jón Karl Helgason sjálfur
í eftirmála: „Heimildirnar … eru hér settar í allt annað samhengi en þær urðu
til í og gegna jafnframt allt öðru hlutverki en upphaflega var ætlast til“ (333).
Þetta púsluspil getur skilað skemmtilegum árangri en aðferðin er varasöm og
fæðir af sér galla sem síðar verður vikið að. Hitt er víst, að kannski er þetta
fyrsta ævisagan sem við sjáum svo gerða og um leið sú síðasta sem hægt er að
skrifa einmitt á þennan hátt – því í henni náum við í skottið á þeirri öld sendi­
bréfa sem önnur fjarskipti hafa gengið af dauðri.
Í þversögninni miðri
Mynd af Ragnari heitir bókin, hvaða mynd er það? Að mörgu leyti staðfesting
á því sem við eigum von á sem lifðum þá tíma sem frá segir og munum bæði
Ragnar og aðra sem við sögu koma. Hér er kominn athafnamaðurinn ofvirki
sem dælir margaríni, bókum, tónlist og myndlist út í samfélagið með því kappi
að allt leikur á reiðiskjálfi. Sá örlyndi geðsveiflumaður sem hefur ótrúlegan
áhuga á öllu sem lifir og hrærist og lýsir sjálfum sér svo að „venjulega er ég
annaðhvort himinglaður eða sárhryggur“ (19). Og ekki síst sá maður sem lifir
einmitt í þversögninni miðri. Kannski vill hann vera kapítalistinn fágæti sem