Tímarit Máls og menningar - 01.11.2010, Blaðsíða 110

D ó m a r u m b æ k u r
110 TMM 2010 · 4
í þessum kór. Í formála bókar Óskars Guðmundssonar segir um aðal miðalda­
heimildina sem höfundurinn hefur að verki sínu: „Þó er sá hængur á að sá sem
fjallar mest um Snorra, Sturla Þórðarson, virðist gera hlut þessa frænda síns
lakari en oft sýnist ástæða til [13].“ Seinna í bókinni er oft hnjóðað í heimildar­
manninn Sturlu en síðan bregður svo við í 51. kafla, þar sem dregin er saman
mynd af höfðingjanum í Reykholti, að lýsing Íslendinga sögu er ekki langt
undan! Enda eru allir sem fást við Sturlungaöldina á valdi verka sem koma úr
ritstofu Sturlu lögmanns – Íslendinga sögu og Hákonar sögu Hákonarsonar –
nema þeir reyni fyrst að átta sig á frásagnarlistinni í verkunum og hugmynda­
fræði þeirra.
Um aldamótin 1900 lögðu þrír af ágætustu fræðimönnum í norrænum fræð­
um, W. P. Ker, Björn M. Ólsen og Kristian Kålund, grundvöllinn að öllum síðari
rannsóknum á Sturlungu – Kålund með merkri útgáfu á sagnasamsteypunni,
Björn M. Ólsen með rannsóknum sínum á þeim frumþáttum sem samsteypan
var sett saman úr og W. P. Ker á list verksins. Því miður hafa rannsóknir Kers á
frásagnarlist Sturlungu legið í láginni allt fram á síðustu ár enda lét Sigurður
Nordal sagnfræðingum verkið eftir og sinnti því lítt. Bók Einars Ól. Sveinssonar,
Sturlungaöld (1940), fjallar heldur ekki um Sturlungu sem bókmenntaverk.
Bókmenntarannsóknir á Sturlungu eiga því allar upphaf sitt erlendis.
Líklega hefur Sturla Þórðarson og ritskóli hans hvergi hlotið jafn eindregið
lof og hjá W. P. Ker í hinu einstæða riti hans Epic and Romance (1896) – þar sem
Ker var langt á undan öðrum í mati sínu á frásagnarlist fornsagna. Jón Stefáns­
son, sem var samverkamaður Kers við University College í London, sagði í
ævisögu sinni, Úti í heimi (1949), um álit Kers á Íslendinga sögu: „Sturlungu
kunni hann að mestu utanbókar, og þótti honum Sturla Þórðarson bera sem
gull af öllum þeim rithöfundum, sem skrifað höfðu um róstuga samtíð á svip­
aðan hátt [146].“ Það er ekki síst persónulýsingarnar sem Ker dvelur við í
Íslendinga sögu. Björn M. Ólsen var sama sinnis, ekki síst dró hann fram lýs­
ingar sögunnar á Sturlusonum, Þórði, Snorra og þó einkum Sighvati.
Sögur Sturlungu segja frá atburðum sem eiga að hafa gerst og þeim mönnum
sem við þá voru riðnir. Mannlýsingarnar eru því að nokkru leyti ákvarðaðar af
efnisvali frásagnarinnar en að öðru leyti af skilningi höfunda á því hvert var
hreyfiafl atburðanna og frásagnaraðferðinni sem einatt er beitt í sögum sam­
steypunnar. Þar sem sögumaður lýsir atvikum og fólki eins og það birtist
sjónar­ og heyrnarvotti verða mannlýsingar að byggjast á því hvað menn segja
og gera og hvernig þeir koma öðrum fyrir sjónir. Framkoma sögufólksins er
því í brennidepli. Þar sem frásagnaferlin sem sögurnar fylgja eru fastmótuð
rétt eins og örlagaþræðir er það vilji mannsins til að fylgja þessu síma sem
ræður því hvort til atburða dregur. Viljinn til verka mótast þó ekki aðeins af
manngerðinni heldur einnig af því orðspori sem menn telja sig geta hlotið að
launum. Sögufólkið er því mjög meðvitað um hvernig aðrir sjá það og vill hafa
áhrif á palladóma um sig.
W. P. Ker gerði nokkra grein fyrir mannlýsingum í Sturlungu í bók sinni
Epic and Romance. Þar segir hann: