Tímarit Máls og menningar - 01.11.2010, Blaðsíða 109

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2010 · 4 109
sagnarit. Af þeirri einni ástæðu var aðferð Sigurðar Nordals hæpin – jafnvel
þótt aðrar kæmu ekki til. En þótt það hafi að mestu farið fram hjá almenningi
hér í útnára – og ýmsum fræðimönnum – þá er ævisöguleg aðferð í bók­
menntarannsóknum af ýmsum ástæðum talin vafasöm erlendis – m.a. að unnt
sé að leita orsaka ritverka í persónuleika höfundanna.
Þetta er rifjað upp þar sem ýmislegt sem ritað hefur verið um Snorra Sturlu­
son eftir að bók Nordals kom út 1920 – og hún er enn merkilegt rit í sögu
bókmenntafræða hér á landi – er sama marki brennt. Það byggist á dýrkun á
rithöfundum – stundum af því að menn hafa afneitað Guði sínum og tekið upp
veraldlega guði eins og Gunnar Benediktsson – og Halldór Laxness – og þeirri
villu að bókmenntaverk á miðöldum – sem einatt voru hefðbundin og margra
manna verk – geti sagt til um hvern mann svokallaðir höfundar höfðu að
geyma. Það er nefnilega engin tilviljun að það séu einkum dróttkvæði sem eru
höfundargreind í íslenskum miðaldabókmenntum. Sturla Þórðarson er meira
að segja kallaður skáld í Sturlunguformálanum og þar með vísað til hirðskáld­
skapar hans. Hins vegar er sagt að hann hafi sagt fyrir Íslendinga sögu og um
leið bent á að hann sem höfðingi hafði skrifara sér til fulltingis.
Nú eru mörg nafngreind skáld á miðöldum en fáir rithöfundar. Þeim fáu
sem vitað er með nokkurri vissu að fengust við bókagerð hafa því verið eignuð
ýmis rit sem þó er alls óvíst að þeir hafi komið að – nema þá sem verkbeið­
endur. Þetta er nauðsynlegt að hafa í huga þegar fjallað er um ritstörf Snorra.
Það er vitað að hann naut virðingar í Noregi sem hirðskáld en heimildir fyrir
að hann hafi skrifað Eddu að hluta eða alla eru ekki ýkja merkilegar og þótt
nafn hans hafi verið tengt Heimskringlu er full þörf á að rannsaka betur
aðkomu að því verki enda hafa ýmsir fræðimenn dregið í efa að öll samsteypan
sé verk eins manns. Um höfundskap að Egils sögu er ekkert vitað með vissu.
Breytir þar engu þótt Alþingi hafi látið prenta hana í ritsafni Snorra. Sá sem
ætlar sér að skrifa trúverðuga ævisögu Snorra en ekki endurtaka mýtuna
verður að ganga á hólm við þær heimildir sem til eru um höfundarverk hans,
hvað það var sem hann setti saman, eins og Íslendinga saga orðar það. En það
vekur athygli að rannsókna Lars Lönnroths og Jonnu Louis­Jensen í þá veru er
að engu getið í heimildaskrá bókar Óskars.
Ofboðslegust verður dýrkunin á Snorra skáldi í Reykholti (1957) í sam­
nefndri bók Gunnar Benediktssonar þar sem hann vildi bregða upp „heil­
steypri og sjálfri sér samkvæmri mynd af heimsfrægustu persónunni, sem
fæðzt hefur og borið beinin á þessu landi og glæstustum ljóma hefur varpað
yfir menningarsjálfstæði þessarar þjóðar [155].“ Þeir sem hafa þurft á þessari
helgimynd af Snorra að halda hafa gert sem mest úr ritverkum hans og viljað
eigna honum allt milli himins og jarðar en að sama skapi ráðist með offorsi á
þá einu mynd sem við raunar höfum af Snorra Sturlusyni – þá skýru mynd sem
gefin er af höfðingjanum í Íslendinga sögu. Þannig dró Árni Pálsson prófessor
mjög í efa að Íslendinga saga segði rétt og satt frá Snorra í grein, sem birtist að
hluta í Eimreiðinni 1941 (síðar í heild í bókinni Á víð og dreif árið 1947), af því
að hann hafði aðra hugmynd sjálfur um Snorra, og síðan hafa aðrir tekið undir