Tímarit Máls og menningar - 01.11.2010, Blaðsíða 13

E f é g g æ t i e k k i e l s k a ð þ e s s a þ j ó ð
TMM 2010 · 4 13
Og upplifir þá að þessi orðlausu og ógildishlöðnu samskipti veita honum
ríkulegri fullnægju en hefðbundin samskipti með tungumáli og allri
þeirri sjálfsafgreiðslu sem þeim eru samfara. Þrátt fyrir málleysið tekst
honum að stofna til kynna sem eru bæði innihaldsrík og falleg – vel að
merkja án þess að vera kynferðisleg.
Og það sem meira er, þá fegurð sem hann skynjar og þá eiginleika
sem hann nemur hjá þessum stúlkum tveim, hann verður þess áskynja
að landar þeirra skynja þá ekki, þvert á móti líta þeir niður á þær. Og
hann getur sér til um ástæðuna: það er eitthvað í fari þeirra sem hann
nær ekki en landar þeirra nema sem hrindir frá og liggur væntanlega
í tungumálinu, talsmáti þeirra er á einhvern hátt merktur. Og höf­
undurinn lætur sig dreyma um aðstæður, eins og honum hefur tekist að
skapa með ferðalagi sínu, þar sem mannfólkið afklæddist menningunni
og nálgaðist hvert annað svipað og hestur mætir hesti, köttur ketti eða
fugl fugli. Dýrin í Saigon.9
Nú myndi einhver kannski segja að þessi stelling höfundarins bæri vott
um gamalkunna afstöðu nýlenduherrans. Eða spyrja hvort það sem hann
skynjar sem milliliðalaust samband sé til komið vegna þess að hann er
ekki læs á þá menningu sem vinkonur hans eru óhjákvæmilega hluti af.
En tilraun hans er held ég mun víðtækari, djúpristari. Nefnilega
þráin eftir upprunaástandinu, dvölinni í Paradís þegar lífið var sjálfsagt
og sjálfsprottið, tilfinning sem styrkist enn af því að höfundur rýfur
reglulega frásögnina frá Saigon með sendibréfum til móður sinnar
látinnar, þ.e. aldingarðsins frá því við nutum allsnægta í hlýju og öruggu
skjóli móðurkviðarins.
Þetta er hárbeitt og frumleg menningargagnrýni hjá Sigurði og
minnir á Rousseau sem sagði „Allt er gott frá hendi Skaparans, allt
spillist í meðförum mannanna …“ En hann bætti líka við að úr því
sem komið væri gæfist ekki önnur leið en menningarinnar, ósiðvæddur
maður væri eins og „teinungur sem af tilviljun hefði sprottið upp á
miðju stræti“ og umferðin myndi valta yfir og kremja.
Syndafallið hefur átt sér stað og maður án menningar er óhugsandi.
Líf án menningar er lítt bærilegt og kemur í hugann þessi misserin þegar
jagið, illdeilur og rifrildi rísa svo hátt og skekja alla samfélagsbygg­
inguna. En menning er spurning um rætur og gróðurmoldin er sjálft
ungviðið. Og nú skulum við hafa í huga tilmæli Njáls á Bergþórshvoli
um að höggva ekki tvisvar í sama knérunn og í stað þess að gagnrýna
barnaefni sjónvarpsins ætla ég að leika mér að eftirfarandi hugmynd:
Landnámið. Hve það hlýtur að tala til allra aldursskeiða, ekki síst þeirra
yngstu. Að hugsa sér þetta upphaf: fóstbræður sem koma hvor á sínu