Tímarit Máls og menningar - 01.11.2010, Blaðsíða 95

L e s i ð í s k u g g a h r u n s i n s
TMM 2010 · 4 95
Sögumaður talar á köflum eins og Mikael sjálfur hafi þar orðið þannig
að mörkin milli hins skáldaða heims sögunnar og ævi höfundarins
verða í meira lagi óljós. Auk þess hefur þessi sögumaður þann ein­
kennilega hæfileika að segja frá í fyrstu persónu en geta engu að síður
séð í huga sögupersóna að vild.
Það er miklu meira taumhald á frásögninni í sögu Guðmundar
Óskarssonar, hins óvænta verðlaunahafa íslensku bókmenntaverðlaun­
anna. Bankster er að flestu leyti vel skrifuð hefðbundin sálfræðileg
raun sæis saga og vel unnin sem slík. Þar er sögð saga einstaklings án
þess að reynt sé að neinu marki að setja hana í víðara eða almennara
sam hengi. Markús er ungur maður sem hefur unnið í banka. Hann var
á ágætri siglingu fyrir hrun og virðist ósköp dæmigerður fyrir þann hóp
sem hann tilheyrði. Hann sigldi meðvitundarlítill að feigðarósi eins og
maður ímyndar sér að meirihluti óbreyttra starfsmanna bankanna hafi
gert.
Atvinnumissirinn verður honum ekki svo alvarlegt áfall í fyrstu.
Ásamt samýliskonu sinni er hann ágætlega í stakk búinn til að halda
lífinu áfram, vel menntaður, næstum án skuldbindinga og ætti ekki að
þurfa neinu að kvíða. Það sem tekur við er á hinn bóginn ekki nýtt líf
eða uppbygging heldur kunnuglegur spírall niðurávið, aðgerðaleysi og
framtaksleysi taka smám saman yfir líf Markúsar. Það eina sem hann
gerir er að punkta hjá sér í minnisbók sem vinur hans, sagnfræðingur
með áhuga á að varðveita heimildir um samtímann gefur honum. En
skrifin verða honum ekki lausn eða leið út úr kreppunni, þvert á móti
er eins og hann sogist inn í þau og heimur skáldskaparins ógnar veru­
leikanum og möguleikum hans á að komast út úr vítahringnum.
Bankster er sannferðug og sálfræðilega sannfærandi lýsing á atvinnu­
missi og langvarandi atvinnuleysi. Hún er ágætlega skrifuð og persónu­
sköpunin er vel gerð þannig að lesandinn fær auðveldlega samúð með
Markúsi En það er hæpið að lesa Bankster sem sérstaka úttekt á banka­
hruninu eða íslensku samfélagi í kjölfar þess. Atburðir hrunsins eru í
bakgrunninum, en Markús er frekar fulltrúi atvinnuleysingja allra tíma
og stöðu þeirra en fulltrúi fyrir þær sérstöku aðstæður sem hafa ríkt á
Íslandi síðan haustið 2008.
Ferðasaga Huldars Breiðfjörð, Færeyskur dansur er dæmi um það sem
nefnt var í upphafi, flóttann frá hruninu. Sögumaður flýr til Færeyja að
sögn vegna þess að Færeyingar eru þeir einu sem vilja Íslendingum vel
í kjölfar hrunsins. Ferðalangurinn í Færeyskum dansi er kunnuglegur
þeim sem þekkja fyrri bækur Huldars, sama sjálfsírónían og svipaður
tónn. En það hefur bæst enn eitt lag við íróníuna í þessari nýjustu