Tímarit Máls og menningar - 01.11.2010, Blaðsíða 126

D ó m a r u m b æ k u r
126 TMM 2010 · 4
íuhljómsveit (42–43). Hann vill koma heimsbókmenntum inn í hvert hús.
Hann vill dreifa eftirprentunum af listaverkum um allt land í þeirri von að
seinna fylgi á eftir frummynd sem verður húsráðendum eins kær og myndir
Ásgríms og Kjarvals honum sjálfum (189). Hann vill og þarf að eiga sér félags­
skap um þessi markmið. Og ekki aðeins t.d. í Tónlistarfélaginu. Kannski ræður
sú þörf miklu um það að hann slæst fyrst í för með sósíalistum? Hann segir í
bréfi til Bjargar frá 1937 að honum sé „kær sósíalisminn … sem gefur okkur
tækifæri til þess að lifa eins og menningarfólk án þess að þurfa að safna utan
um okkur fé“ (159). Þegar svo Ragnar hefur síðar, svo sem líklegt var vegna
stöðu hans og þeirrar einstaklingshyggju sem býr í honum við hlið menningar­
jafnaðarstefnu, slegist í lið með sjálfstæðismönnum, þá þreytist hann aldrei á
að brýna þá á því að þeir standi „kommum“ að baki einmitt að því er varðar
afstöðu til mikilvægis lista og bókmennta. Það kemur afar vel fram í ýmsum
heimildum öðrum en þeim sem Jón Karl Helgason notar. Í bréfi frá Ragnari til
Matthíasar Johannessen segir hann meðal annars að listamenn séu eins og
konur „… þeir hallast að þeim sem sýna þeim traust og meta þá. Kommúnistar
hafa þetta á sínu prógrammi en hinn kapítalíski heimur hefur fram á þennan
dag keppst við að fyrirlíta listamenn“ (MJ 369). Hann vill tosa hægrimenn inn
á sína menningarlínu og veifar fordæmi sem vinstrimenn hafa sýnt svo sem til
að ögra þeim: ætlið þið að láta kommana eina um menninguna! Í Eimreiðar­
viðtalinu segir hann: „Sjálfstæðismenn hafa enn ekki gert sér grein fyrir því
hvað það er mikilvægt að hafa listamennina sín megin“. Hann hnykkir svo á
með því að mikla fyrir sér stórlega áhrif listamanna sem hann kallar „lang­
voldugasta afl samfélagsins. Það voru þeir sem komu Adolf Hitler fyrir kattar­
nef“ (EIM 188). Sem er að sjálfsögðu ekki rétt, því miður. Í framhaldi af þessu
öllu dregur menningaráróður Ragnars stundum nokkuð spaugilegan dám af
beinum flokkshagsmunum sjálfstæðismanna. Hann segir við Matthías að
sumt sem komi fram í samtölum hans við Þórberg og á að fara í bókina „Í
kompaníi við allífið“ geti orðið „stórkostlegt innlegg í kosningabaráttuna á
komandi vori!“ (MJ 372).
Menn gætu vafalaust dregið af því sem nú var tekið saman þá ályktun að saga
Ragnars staðfesti útbreiddar hugmyndir um að menningarlífið hafi allt mótast
af samsærum til hægri og vinstri um að „halda fram sínum mönnum“ og draga
alla í hægri og vinstri dilka. Nei – því mótmælir bókin í raun og það er einn
ágætur kostur hennar. Ekkert er einfalt. Borgaralegur menningarhöfðingi eins
og Sigurður Nordal kann illa við pólitík Halldórs Laxness en virðir hann miklu
meira en „samherja“ á borð við Guðmund Hagalín og Kristmann sem hann
kallar „siðferðilega sjúklinga“ (129) og sjálfan Tómas Guðmundsson aumingja í
aðra röndina. Stríðið sem Ragnar stendur í um það hverjir stjórna tónlistar­
málum í landinu kemur hægri og vinstri ekkert við – hann hamast gegn
„druslum“ eins og Vilhjálmi Þ. Gíslasyni útvarpsstjóra og Guðlaugi Rósinkranz
þjóðleikhússtjóra: „okkur finnst þessi fífl hafa fengið nóg í hendur“ (40). Mynd­
listarstríðin á hans dögum koma pólitík lítið við – þar er í rauninni deilt um
„völd, peninga og úthlutun á tækifærum“ (66) segir Jón Karl réttilega.