Tímarit Máls og menningar - 01.11.2010, Blaðsíða 30

H a u k u r M á r H e l g a s o n
30 TMM 2010 · 4
til að flýja ofríki Haraldar hárfagra sem hafði tekist að sameina Noreg“
og „reyndi að þvinga alla smáhöfðingja til að lúta valdi sínu“.11 Nú er að
vísu deilt um nákvæma tímasetningu landnámsins á Íslandi og uppruna
landnámsmanna þar.12 Traustari heimildir eru fyrir kristnitökunni á
Íslandi árið 1000 og ég hygg að hún hafi meiri þýðingu fyrir nútímann.
Helstu samfélagslegu ákvarðanir voru teknar á alþingi að sumarlagi
þegar höfðingjar og frjálsir menn komu saman til veisluhalda, trúlofana
og til að jafna deilur. Kristnir trúboðar höfðu komið til landsins árið
995 og þar sem sumir höfðingjanna höfðu tekið kristni hafði skapast
hætta á miklum innanlandsátökum. Á stormasömu alþingi árið 1000
„sögðust hvorir úr lögum við aðra, hinir kristnu menn og hinir heiðnu“.
Eftir „samningaviðræður og nokkrar mútugreiðslur samþykktu báðir
aðilar að leggja ákvörðunina í hendur hinum heiðna lögmanni, Þor­
geiri, mjög virtum manni“.13 Hann er sagður hafa lagst undir feld dag
allan og nóttina eftir uns hann birtist aftur og greindi frá niðurstöðu
sinni: „honum þótti þá komit hag manna í ónýtt efni, ef menn skyldi
eigi hafa allir lög ein á landi hér […] þat myndi at því ósætti verða, er
vísaván var, at þær barsmíðir gerðust á milli manna, er landit eyddist
af“, allir menn skyldu kristnir vera. – En hann bætti við að áfram gætu
menn dýrkað hin heiðnu goð og fært þeim fórnir, ef leynt færi. „Skyldu
menn blóta á laun, ef vildu en varða fjörbaugsgarðr, er váttum of kæmi
við.“14 Höfðingjarnir féllust allir á þetta. Thor Vilhjálmsson lýsti þessum
tímamótum síðar með þessum orðum: „Við urðum betri heiðingjar eftir
að við tókum kristni“.15
Ef til vill var það einsdæmi að rof milli táknmyndar og táknmiðs
skyldi þannig fært inn í stjórnlög. Á meðan sá viðtekni skilningur að
táknmyndir og ætlað inntak þeirra eigi í undirskildu „opnu sambandi“
skapar möguleikann á íróníu, stofnar opinská, yfirlýst aðgreining
þessara tveggja þátta til kýníkur (sem stundum er ruglað saman við
„umburðar lyndi“): veraldar þar sem orð eru hvorki álitin hafa merkingu
í skilningi þess að vísa til staðreynda, né framkvæmdarmátt. Slíkur
skóggangur hinnar mállegu táknmyndar getur verið mjög erfiður
viðureignar þar sem hin kýníska afstaða sem þannig er stofnað til getur
sjálf varist öllum andófstilraunum.
Rofinu viðhaldið
Ef kristnitaka Íslendinga árið 1000 er tekin sem fyrsta merki um kerfis­
lægt rof milli hins táknræna sviðs og Raunarinnar16, sem valdi hug­
kleyfu ástandi innan samfélags, má líta á rofið milli ríkjandi þjóðrembu