Tímarit Máls og menningar - 01.11.2010, Blaðsíða 101

Á d r e pa
TMM 2010 · 4 101
eindregnasta konungseinveldi í Evrópu uns öflug lýðræðisþróun fór af stað, þar
og hér, á 19. öld. Lýðræðisþróun Evrópu á 19. öld gerði öll út á fulltrúalýðræði,
og síðan þá hefur lýðræði okkar verið af því tagi.
Víst hefur fulltrúalýðræðið sína annmarka; ekki skal haft á móti því. Engin
einhlít trygging er fyrir því að hinir kjörnu fulltrúar fari að vilja kjósenda
sinna eftir að þeir hafa verið kosnir. En fulltrúalýðræðið hefur einn ómetan­
legan kost sem hefur orðið æ dýrmætari eftir því sem tækniþróuð ríki hafa
orðið umsvifameiri, flóknari og síbreytilegri. Það gerir kleift að vinna sam­
tímis með lýðræðislegt fulltrúavald og sérfræðivald. Til að sitja á fulltrúasam­
komum okkar veljum við helst þá sem við teljum sameina það að hafa sama
pólitíska vilja og við og heldur meira vit á þjóðmálum en við höfum. Svo
greiðum við þessum fulltrúum okkar laun til þess að þeir geti varið öllum
vinnutíma sínum í að halda áfram að setja sig inn í málin. Á hinn bóginn velja
þeir svo sérfræðinga til að vinna þau verk sem einungis sérfræðingar geta
unnið. Þetta gengur ekki alltaf sem best, en ég sé ekki neina aðra leið til að
samræma lýðræði og svona flókið bákn eins og nútímaríki eru.
Margt af því sem oftast er sagt fulltrúalýðræðinu til ávirðingar er líka mesta
della. Meðal þess versta er sú síendurtekna tugga að fulltrúalýðræði felist ekki
í neinu öðru en að setja X á kjörseðil á fjögurra ára fresti; þess á milli séu
kjósendur valdalausir. Af tveimur ástæðum einkum er þetta fjarstæða. Önnur
er sú að allir stjórnmálaflokkar eru opnir hverjum sem er og hvenær sem er. Ef
fólk vill raunverulega taka þátt í pólitísku starfi getur það skráð sig í stjórn­
málaflokk, sótt fundi hans, talað þar og reynt að ná kosningu í trúnaðarstöður
til að vinna góðum málum framgang. Í reynd vinnur þetta kerfi ekkert sér­
staklega vel; stofnanir stjórnmálaflokkanna vilja taka sig svolítið út eins og
klúbbar fólks sem þekkist náið og talar þannig saman að nýliðar vita ekki
ævinlega hvað er að gerast né að þeim finnist þeir vera teknir alvarlega; ég
þekki það af reynslu. Þetta er samt leið sem ekki ber að gleyma ef fólk vill hafa
pólitísk áhrif. Hin leið almennings til stjórnmálaáhrifa á milli kosninga, og sú
miklu mikilvægari, býr í vitneskju forystuliða flokkanna um að þeir eigi eftir
að standa frammi fyrir dómi kjósenda innan fjögurra ára. Allir stjórnmála­
menn, bæði sem einstaklingar og flokksmenn, velta því fyrir sér á hverjum
einasta degi hvernig þeir geti komið sér best við kjósendur sína til að eiga sem
mesta möguleika í næstu kosningum. Ef eitthvað er hygg ég að of mörgum
stjórnmálamönnum hætti of mikið til að láta stýrast af vinsældaveiðum þar
sem þeir ættu fremur að veita pólitíska forystu, móta stefnu, leita úrræða og
sannfæra kjósendur um ágæti þeirra eða nauðsyn. Síðan ég man fyrst eftir
hefur mikið breyst á þessum vettvangi vegna sífelldra skoðanakannana, bæði
á afstöðu kjósenda til einstakra mála og til stjórnmálaflokkanna. Þær eru
örugglega mesti lýðræðisauki síðustu áratuga.