Tímarit Máls og menningar - 01.11.2010, Blaðsíða 33

A ð v e r a e y l a n d
TMM 2010 · 4 33
veruleiki hennar og annars fólks er og hver hún sjálf og aðrir eru. Oft er erfitt
fyrir manneskju með slíka skynjun á heilli sjálfsveru og persónulegri sjálfsmynd
sinni, á varanleika hlutanna, […] á raunveruleika annarra, að setja sig í spor
einstaklings með reynslu sem er gjörsneydd allri ótvíræðri fullvissu sem veitir
sjálfum honum staðfestingu.21
Líf verufræðilega óöruggrar manneskju markast af viðbrögðum við ein­
hverri ógn sem henni finnst sífellt steðja að sér:
Hin verufræðilega óörugga manneskja er gagntekin af því að viðhalda sér
fremur en að fullnægja löngunum sínum – hin hversdagslegu lífsskilyrði ógna
lágum öryggisþröskuldi hennar [og] fela [því] í sér samfellda og lífshættulega
ógn. […] Hún verður að einbeita sér að því að hugsa upp leiðir til að reyna að
vera raunveruleg, til að halda sjálfri sér og öðrum á lífi, til að viðhalda sjálfs­
mynd sinni, í því skyni, eins og hún orðar það oft, að koma í veg fyrir að hún
glati sjálfi sínu.22
Þessi ógn tekur á sig þrjú meginform: Kaffæringu (e. engulfment), hrun
(e. implosion) og stjarfa (e. petrification). Ógn kaffæringarinnar veldur
því að maður kvíðir „tengslunum sem slíkum, við hvern eða hvað
sem er eða jafnvel við sjálfan sig“ og á það á hættu þegar hann tekur
upp hvers konar tengsl að glata sjálfræði sínu og sjálfsmynd. „Helsta
úrræðið til að varðveita sjálfsmyndina andspænis þeim þrýstingi sem
stafar af kaffæringarkvíða er einangrun.“ Ógn hrunsins stafar af „innri
tómleikakennd“ þar sem sérhver tengsl við veruleikann fela í sér ógn
við sjálfsmynd manns. Ógn stjarfans er sú hætta að verða „breytt úr
lifandi manneskju í dauðan hlut, í stein, í vélmenni, í sjálfvirka vél, án
persónulegs sjálfræðis til athafna, í það án sjálfs“ eða þá að gera aðra
stjarfa, afneita sjálfræði hins, koma fram við hann „ekki sem persónu,
sem frjálsan geranda, heldur sem það“.23
Laing útskýrir ástandið nánar með því að taka dæmi af sjúklingi,
James 28 ára gömlum. Þótt algengasta viðbragðið við ógn kaffæringar
og hruns sé einangrun, var viðbragð James við stjarfaógninni undan­
látssemi á ytra borði, að „haga sér eðlilega“ þótt hann gerði aðra stjarfa
í huganum:
Bæði úrræðin samanlögð tryggðu eigið sjálf hans sem hann mátti aldrei koma
upp um opinberlega og sem gat því aldrei tjáð sig á beinan og krókalausan
hátt. […] Með ytri hegðun sinni afstýrði hann þeirri hættu sem sífellt steðjaði
að honum, þ.e. að verða hlutur einhvers annars, með því að þykjast vera bara
korkur. (Enda er hægt að vera nokkur öruggari hlutur úti á hafi?)24