Tímarit Máls og menningar - 01.11.2010, Blaðsíða 9

E f é g g æ t i e k k i e l s k a ð þ e s s a þ j ó ð
TMM 2010 · 4 9
fjóra áratugi og sex árum betur hefur ALDREI verið fjallað heildstætt
um sögu Íslands – og er það í sjálfu sér nógu lygilegt.
Væri ekki nær að álíta að það væri hér sem hnífurinn stæði í kúnni,
vöntun á sjálfsmynd, skorti á sögu.
Stundum er talað um sjónvarpið sem spegil þjóðarinnar. Og öll vitum
við hvað mynd okkar í spegli er samofin sjálfsmynd okkar. En hvernig
væri komið fyrir þeim einstaklingi sem í hvert sinn sem hann liti í spegil
sæi andlit einhvers annars? Eða hefði yfir svo lítilli spegilflís að ráða að
hann sæi ekki nema brot af sjálfum sér, nasavæng eða hluta af augabrún?
Eða sjálfan sig eins og hann var þegar hann var tíu ára? Ef sjónvarp er
spegill þjóðarinnar þá er þetta nokkurnveginn hlutskipti okkar.
Fyrir vikið erum við gersamlega úti á túni í mestu örlagamálum
okkar vegna þess að þau hafa aldrei fengið sjónvarpslega umfjöllun. Eða
minnast menn þess að hafa séð heildstæða umfjöllun um kvótalögin,
útfærslu þeirra og áhrif á íslenskt samfélag í sjónvarpi allra landsmanna?
Eða stóriðjuna? Eða útrásina ef því er að skipta. Hér erum við álíka illa
stödd og herflokkurinn sem segir frá í texta eftir Miroslav Holub sem
þurfti að rata um Alpafjöll eftir korti af Pyreneafjöllum, sem slampaðist
að vísu af í því tilfelli, en auðvelt að sjá hvernig hefði getað farið verr.4
Íslendingar sjá ekki sjálfa sig, þar af leiðandi hafa þeir óljósa hug­
mynd um hverjir þeir eru og hvar þeir eru staddir. Til dæmis kemur vel
til greina, því ekki það, að 300 þúsund manna þjóð taki á sig fjárhags­
skuldbindingar gagnvart 600 milljónum manna. Og þess vegna heyrir
maður dögum oftar setningar á borð við: „Úr því Íslendingar geta fjár­
fest í útlöndum, því skyldu útlendingar ekki geta fjárfest á Íslandi?“ Sem
er svona álíka og ef maður segði: úr því að ég fór niður í bæ, því skyldi
ekki bærinn mega koma heim til mín?
***
Getur verið að fræðimönnum okkar sumum hverjum hætti til að
yfirfæra um of aðstæður erlendis frá þegar þeir taka til við íslenska
menningu? Þjóðir sem búa við rótgróna stéttaskiptingu búa við ástand
þar sem hin svokallaða æðri menning er á færi og snærum fámenns
hóps, kannski 1% þjóðarinnar, nægilega fjölmennur samt til að þurfa
aldrei að horfa út fyrir sjálfan sig – hinir eru pöbullinn, almenningur,
skríllinn sem hefur úr sinni lágmenningu að moða, sem talar mál sem
er þess eðlis að þeir eru sjálfkrafa úr leik þegar kemur að hinum æðri
embættum og sviðum og helst í dægurmenningu og íþróttum sem þeir
geta vænst að ná frama.