Tímarit Máls og menningar - 01.11.2010, Blaðsíða 52

Á s g e i r F r i ð g e i r s s o n
52 TMM 2010 · 4
eignast þak yfir höfuðið en þá bjó um þriðjungur Breta í eigin húsnæði.
Helsta leiðin til þess var að auðvelda fólki aðgang að lánsfé til húsnæðis­
kaupa sem þýddi auknar lántökur og auknar veðsetningar í hagkerfinu.
Til sögunnar voru jafnframt kynntir kaupréttir starfsfólks fyrirtækja
sem gáfu starfsfólki möguleika á að eignast hlutafé í fyrirtækjum sem
það hafði starfað lengi hjá. Aðferðum og lausnum sem fram að þessu
höfðu fært fjármagnseigendum arð og auð var núna beitt til þess að veita
almenningi aukna hagsæld.
Aukin almenn hagsæld á sér góða bræður sem geta m.a. lagt baráttunni
við margvísleg félagsleg vandamál lið og stuðlað að aukinni farsæld. Ég
gleymi seint ferðalagi með heimamanni um Belfast á Norður­Írlandi
árið 1986. Þá var enn stríð milli kaþólskra og mótmælenda og morð og
önnur hryðjuverk voru algeng. Tveimur árum áður hafði írski lýðveldis­
herinn IRA reynt að myrða Thatcher forsætisráðherra Breta í sprengju­
tilræði í Grand Hotel í Brighton. Belfast var að mestu tvískipt á milli
íbúðahverfa kaþólskra og mótmælenda. Í hrörlegum íbúðahverfum
alþýðu og verkafólks voru ömurleg belti auðnar og eyðileggingar sem
drógu mörkin á milli trúar­ og haturshópanna tveggja. Eftir að hafa
gengið frá höfninni og um borgina þvera vorum við komnir upp í
fjallshlíðar þar sem finna mátti gróin og falleg einbýlishúsahverfi þar
sem hörmungar átaka íbúa borgarinnar virtust víðs fjarri. Ég spurði þá
félaga minn hvort hér byggju kaþólskir eða mótmælendur. Svarið var
einfalt: „Hvorir tveggja. Þetta fólk hefur efni á því að lifa í sátt og sam­
lyndi“. Á þessum árum sáu menn ýmis merki þess að aukin hagsæld
gæti þýtt aukna farsæld.
Hugmyndin um kapítalisma handa öllum breiddist hratt út, – ekki
hvað síst eftir fall Berlínarmúrsins og við efnahagslegan uppgang ýmissa
ríkja í Mið­ og Austur­Evrópu. Hagsæld á Vesturlöndum jókst jafnt og
þétt um og eftir miðjan tíunda áratug. Örlög netbólunnar höfðu eins og
áður hefur komið fram ekki þau áhrif sem búast hefði mátt við vegna
aðgerða Bandaríkjastjórnar í kjölfar árásanna á Tvíburaturnana. Það
jók til muna tiltrú stjórnmálamanna og almennings á hagkerfinu og
möguleika þess á að skapa stöðugan og kröftugan hagvöxt. Þegar komið
var fram undir 2006 voru um 15 ár liðin frá verulegri niðursveiflu og til
var orðin hugmyndin um hið áhyggjulausa velmegunar­ og velferðar­
samfélag sem einhverskonar hástig kapítalismans þar sem „menn græða
á daginn og grilla á kvöldin“ eins og einn helsti boðberi frjálshyggjunnar
á Íslandi komst eftirminnilega að orði.44
Þegar einkavæðing ríkisbanka á Íslandi hófst árið 1998 var í fyrsta
áfanga lögð áhersla á að gefa starfsfólki og almenningi kost á að eignast