Tímarit Máls og menningar - 01.12.2017, Síða 33

R a u n s æ l í f s g l e ð i
TMM 2017 · 4 33
þessara höfunda. Prédik arinn stendur frammi fyrir þögn Guðs sem dauðinn
virðist innsigla. Hann leitar í hversdagsleikanum eftir tilvísunum til bless-
unar Guðs og hafnar jafnt hefðarhyggju sem dvelur í fortíð og sýnum heims-
slita fræðanna um nýsköpun alls. Bæði fortíðar- og framtíðarþráin hlekkja
manninn að mati Prédik arans við fjarlæga tíma sem koma daglegu lífi
hans lítið við. Prédik arinn kennir að vissulega móti hverfulleiki tilverunnar
ánægjustundir lífsins, þær séu hverfular eins og allt annað en einmitt fyrir
það beri að virða þær. Í hverfulleika sínum veita þær lífinu merkingu. Lúther
aftur á móti telur að þögn Guðs sé rofin í eitt skipti fyrir öll í krossfestingu
Krists og upprisu. Fagnaðarerindið um náð Guðs og fyrirgefningu verður þar
með grundvöllur alls, en það vísar manninum einmitt til hversdagsleikans og
lýkur þar upp blessunum Guðs. Prédik arinn og Lúther leggja þannig áherslu
á sömu þætti og hamra á vægi lífsgleðinnar þrátt fyrir og einmitt vegna þess
skugga sem dauðinn varpar yfir líf mannsins.
3. Fallvaltleiki alls – memento mori
Þegar skýringarrit um Prédik arann eru skoðuð, má greina tvær megin
áherslur. Annars vegar eru það þau sem virða Prédik arann fyrir að vera
fyrsta heimspekilega úttektin í hebreskri guðfræðisögu, en eru um leið gagn-
rýnin á að það sé gert undir formerkjum tómhyggju eða nihilisma.21 Hins
vegar höfundar sem þvert á móti telja að ritið endurspegli jákvæða afstöðu
til lífsins, þrátt fyrir þá tómhyggju sem mögulegt sé að lesa inn í þverstæður
veruleikans.22 Undirritaður er hliðhollari þeirri túlkun.
Í inngangi 9. kaflans (v.1) gagnrýnir Prédik arinn að fullyrðingin um að
maðurinn uppskeri eins og hann sái eigi alltaf við.23 Hann grípur þar til
sígildrar framsetningar á henni úr spekihefðinni: „Hinir réttlátu og vitru
og verk þeirra eru í hendi Guðs“ (1. vers). Þessi kenning er alla jafna lögð
að jöfnu við viðleitni mannsins til að réttlæta sig fyrir verk sín og kallast
verkaréttlæting. Vandi kenningarinnar er sá að í henni er gengið út frá því
að kerfi verkaréttlætingar sé innbyggt bæði í veruleikann og að allt lúti því.
Menn dragi síðan óhikað þá ályktum, þegar eitthvað bjáti svo á, að þá þurfi
viðkomandi bara að finna orsök þessa í breytni sinni, iðrast, játa sekt sína
og bæta fyrir hana og þá muni allt falla aftur í ljúfa löð. Tekist var á um rétt-
mæti þessarar kenningar m.a. innan spekihefðarinnar, eins og Jobsbók vitnar
um, en í lokakaflanum er Job látinn, þrátt fyrir alla gagnrýni á kenninguna,
beygja sig undir réttmæti hennar.24 Þessu hafnar Prédik arinn og er hér gagn-
rýninn á Jobsbók. Í fyrri hluta níunda kafla er öllum tilraunum mannsins
til verkaréttlætingar, jafnt á veraldlega sem andlega sviðinu hafnað og með
orðunum: „Hvorki ást né hatur veit maðurinn fyrir, allt bíður síns tíma,“ sem
Prédik arinn útfærir svo: „[H]ið sama hendir alla, sömu örlög mæta réttlátum
og óguðlegum, góðum og illum […] Það er ókostur við allt sem við ber undir
sólinni að sömu örlög mæta öllum“ (v.2–3).