Tímarit Máls og menningar - 01.12.2017, Síða 67

„ a l d r e i s t ú l k u r u p p í v i n d / ó ð a r s l e n g j a l í n u m
TMM 2017 · 4 67
skeiði þar sem rakin voru afrek framúrskarandi kvenna. Um 1360 samdi
ítalska skáldið Giovanne Boccaccio til að mynda ritið De mulieribus claris
(Um frægar konur) þar sem hann segir frá ævi 106 nafntogaðra kvenna og
litlu síðar rekur Geoffrey Chaucer á Englandi dæmi um frægar kvenhetjur í
The Legends of Good Women og í prólógus The Wife of Bath.3 Afstaða beggja
virðist nokkuð lituð af hefðbundinni kvennasýn kirkjunnar en í stað þess að
lofa hreinlífar konur, draga þeir fram sögur af herskáum drottningum sem
létu til sín taka á vígvelli og stjórnuðu ríki sínu, með öðrum orðum, konum
sem voru gæddar „karlmannlegum“ dyggðum. Chaucer og Boccaccio hafa
verið taldir ansi tvöfaldir í roðinu í kvenna-„lofi“ sínu og því hefur meðal
annars verið haldið fram að Christine de Pisan hafi afbyggt „lof“ Boccaccios
í bók sinni Le Livre de la Cité des Dames (Bókin um borg kvennanna) sem er
frá upphafi 15. aldar (Spongberg 2009: 1; um Chaucer sjá t.d.: Percival 1998:
110 og Cox 1993: 207–237). Víst er að minnsta kosti að bók Christine lagði
sitt til querelle des femmes eða spurningarinnar um konur, en svo eru nefndar
deilur um siðrænt eðli og hæfileika kvenna er hófust um 1500 og stóðu fram
yfir lok endurreisnartímabilsins (Hicks 2014: 20).
Þegar líða tók á 14. öldina fóru einnig að koma fram listar yfir níu framúr-
skarandi kvenskörunga, sambærilegir við lista yfir karlskörunga sem fyrr
voru nefndir. Þar er franska skáldið Eustache Deschamps oftast nefnt til
sögunnar en hann var meðal þeirra fyrstu er létu frá sér fara níu kvenna
skrá – í tveimur ballöðum – sem hann kallaði Neuf preuses til samræmis
við heitið yfir hina níu fræknu karla. Þar var þó vikið frá jafnri skiptingu
milli heiðinna, gyðinga og kristinna. Raunar var meira en helmingur hinna
níu kvenskörunga Deschamps úr hópi heiðinna amasóna en hugmyndin um
skörungana níu sem amasónur er rakin til Jehan Lefévre. Hann var ögn fyrr
á ferð með kvennaskrif sín en Descamps og samdi hina merkilegu bók Livre
Lëesce sem andsvar við kvenfjandsamlegum verkum eins Roman de la Rose.
(Legaré 2011: 179) Kvennalisti Deschamps varð aldrei fastur í sessi eins og
karlalisti de Longuyons og fjölmargar útgáfur af kvenskörungunum níu voru
í umferð næstu aldirnar með ólíkri liðsskipan. Þar fengu kvenhetjur gamla
testamentisins og hins kristna heims gjarna aukið vægi. Lengi eimdi þó eftir
af fordæmi Dechamps og í kvenskörungaskrám af þessu tagi er ekki síst að
finna konur sem nafntogaðar eru fyrir hernaðardáðir og manndráp.
Meðal þeirra sem hvað oftast eru nefndar í níu kvenna skörungaskrám
14.–17. aldar eru heiðnar drottningar á borð við Semiramis í Babýlon, Dídó
í Karþagó, Tómíris (Tamyris/Tamiris) í Skýþíu, Kleópötru hina egypsku,
Zenóbíu í Palmíru og Penþesileu drottningu amasónanna í grískum sögnum.
Af konum gamla testamentisins voru hvað vinsælastar þær Ester, Júdit,
Debóra og Jael en þegar kom að hinum kristna heimi var kvennavalið meira
á reiki og réðst að nokkru af stað og stund. (Wright 1947: 627–629; McMillan
1979b: 128–130 t.d.) Algengt var þá að nefna til sögu drottningar sem voru
atkvæðamiklar við ríkis- og herstjórn eins og Jóhönnu I drottningu í Napólí,