Tímarit Máls og menningar - 01.12.2017, Síða 69

„ a l d r e i s t ú l k u r u p p í v i n d / ó ð a r s l e n g j a l í n u m
TMM 2017 · 4 69
sama og er í upphafi gerð að viðtakanda kvæðisins, láti sér það vel líka en
rjúki ekki burt og „firri mig [skáldið] nú fundi“. Í næstsíðasta erindinu lítur
skáldið enn yfir verk sitt, segist hafa tilgreint nokkur dæmi kvenna, einkum
þeirra sem skarað hafi framúr í dyggðum og sóma, en bætir svo við: „aðrir
telji illkvendin / er þau heldur reyna fá“. Í lokaerindinu ávarpar skáldið síðan
konuna sem talað er til um leið og hann hrósar henni fyrir þolinmæðina og
hvetur hana til að læra af fordæmi kvenskörunga sögunnar. En þó virðist
óvíst að kvæðið nái tilgangi sínum; konan er enn sem fyrr „fá við mínum
[skáldsins] fundi“.
Í sjálfri skörungaskrá Sprundahróss eru taldar upp tuttugu og fimm konur.
Hverri þeirra um sig er tengdur einn atburður eða fleiri sem vitna eiga um
ágæti þeirra og/eða sýna að ljóðmælandi viti um hvað hann er að tala. Oftast
er eitt erindi helgað hverri konu en í fáeinum tilvikum deila tvær eða þrjár
sama erindinu. Upptalningin hefst með persónum úr biblíunni og konum
frá fyrstu öldum kristninnar; því næst er vikið að drottningum eða konung-
legum persónum, þar á meðal úr íslenskum sagnararfi, og loks er fjallað um
kvenpersónur sem getið er um í Landnámu og Íslendingasögum en eru þó
ekki konunglegar. Þar með er farið frjálslega með gamla mynstrið heiðnar
persónur, kristnar og gyðingbornar en sagan af ólíkum heimsskeiðum og
fróðleikur sem henni tengist þó haldin í heiðri.
Að loknum innganginum sem fyrr var lýst er sjónum beint að Maríu mey,
sem er þó – á táknrænan hátt – aldrei nefnd með nafni:
Allmörg hafa verið vel
vífin meður þjóða
eina þó ég æðsta tel
allra heimsins fljóða
ól hún vorn Emmanúel
Adams niðja blóma
ég sá þann sóma.
Hafi menn átt von á að Maríu yrði hrósað fyrir umburðarlyndi og elskusemi,
verða þeir fyrir vonbrigðum. Samkvæmt kvæðinu er meginafrek hennar að
hafa alið sitt sveinbarn en að auki er henni hælt fyrir að hafa verið þolinmóð
í þrautum sínum; guðhrædd og dyggðum prýdd. Hefðbundin staða konunnar
sem móður er hlítir guðlegri forsjá möglunarlaust og virðir viðmið samfélags-
ins er semsé sett á oddinn.
Í framhaldinu er vikið að fleiri konum úr biblíunni eða öðrum heimildum
um löndin fyrir botni Miðjarðarhafsins: Ester, Debóru og Jael, Rahab, Rut,
Naemi (Naómi), Maríu Magdalenu – sem gengur aðeins undir síðara nafn-
inu í kvæðinu – Abigael, (Salóme) Alexöndru, Zenóbíu, frú Pílati, Tabítu og
loks Tómíris. En María mey reynist síst af öllu dæmigerð fyrir þær allar. Sex
þeirra mega reyndar kallast fyrirmyndir sem leiðtogar, þ.e. Ester, Abígael,
Alexandra, Zenóbía og Tómíris, sem eru allar drottningar, og Debóra, sem