Studia Islandica - 01.06.1981, Side 9

FORMÁLI
1 kveri þessu eru tvær ritgerðir, sem eiga rætur sínar að rekja til
nýlegra rannsókna á eðli og uppruna islenzkra fombókmennta. Um
undanfarin misseri hef ég fengizt við að kanna þau atriði í fom-
sögum vorum, sem bera vitni um útlendan lærdóm höfunda, og birt-
ist hér nokkur árangur af þeirri viðleitni minni. Væntanlega munu
aðrar ritsmíðar um þetta efni fylgja í kjölfar þessara tveggja, sem
hér koma fyrir almenningssjónir.
Visindalegar rannsóknir á fomsögum vorum em að vemlegu leyti
fólgnar í tveims konar aðferðum, sem sé sundurgreiningu og saman-
burði. Annars vegar eru sögur leystar upp í fmmþáttu sína, hvort
sem um er að ræða orð, setningar, hugmyndir, persónulýsingar, at-
hafnir eða enn aðrar einingar, sem koma til greina, og hins vegar er
hægt að bera sögur í einstökum atriðum saman við þau rit, sem sögu-
höfundur kann að hafa þekkt ella þau em í einhvers konar tengslum
við þá sögu, sem fjallað er um. Þær einingar, sem hér verða einkum
athugaðar, eru setningar og hugmyndir um mannlega hegðun.
Sú var upphafleg ætlun mín að taka saman ýtarlegt skýringarrit
við Hrafnkels sögu og Grettlu, en eftir því sem ég hugsaði betur um
málið varð mér æ ljósara, að sagnarannsóknir eru enn of skammt á
veg komnar til að takast slíkt verk á hendur, og því hvarf ég frá
því réði, enda skortir mjög mikið á, að menningu þjóðarinnar fyn-
á öldum hafi verið gerð nógu glögg skil enn sem komið er. Ritgerðir
þessar ber að virða sem drög að skýringum við sögurnar tvær, og um
leið ættu þær að bregða nokkru ljósi yfir andleg viðhorf íslenzkra
menntamanna fyrr á öldum. Hvort sem við fáumst við rannsóknir á
hugmyndaforða sögu, eða hverja aðra þætti hennar, þá hljótum við
að stefna að samanburði við öll þau rit á móðurmálinu og latínu,
sem kunn voru á Islandi að fornu. Bókmenntirnar eru einmitt helzti
leiðarvísir, sem við höfum um lærdóm forfeðra vorra fyrr á öldum,
enda vænti ég þess, að tilraunir minar við skýringar á Hrafnkels sögu
og Grettlu sýni það glogglega, að höfundar þeirra höfðu kynnzt ýms-
um bókum, sem fræðimenn hafa yfirleitt ekki gert sér grein fyrir.
Leitin að latneskum fyrirmyndum hefur ekki reynzt mér neitt
áhlaupaverk, og er mér skylt að geta sérstaklega eins rits, sem veitti
mér drýgri vitneskju en önnur, sem ég hef notað mér til leiðheiningar:
Hans Walther, Proverbia Sententiaeque Latinitatis Medii Ævi (Gött-
ingen 1963—67). Sjá einnig heimildaskrá,