Studia Islandica - 01.06.1981, Page 43

41
gætir hennar snemma í íslenzkum fræðum. Hér má laus-
lega minna á, að dæmisagan af glataða sauðnum var not-
uð í því skyni að örva menn til sjálfsþekkingar. 1 skýr-
ingum við dæmisöguna er getið hinna sjúku sem kenndu
eigi sjálfir sóttar sinnar. „Af því teygði þá himneskr lækn-
ir blíðum málum, at þeir kenncLi sik sjálfa, ok setti hann
á mót þeim góðgjamliga dœmisQgu.“ (Leifar, 58.) Orð-
takið að „kenna sik“ kemur fyrir á nokkmm stöðum öðr-
um i fomritum vorum: „Sannliga var hann þá sælastr
allra ófœddra smásveina, er hann kenndi eigi sfálfan sik
ok kenndi þó dróttinliga tilkvámu.“ (Jóns saga bapíista,
Postula sögur, 861). „Þau kenna sik varla ok gleyma ná-
liga nauð ok ngfnum sínum.“ (Alexanders saga (1925),
83). „Mikil undr þykkja mér þat . . . er þú kennir eigi
sjálfan þik.“ (SigurSar saga þögla (1949), 125). „Það er
þó satt at segja, at þeir eru fæstir, er sik kenna.“ (Viktors
saga ok Blávus (1964), 15). „ . . . las hann þar saman bæði
boðit ok bannat, at í þeiri bók kenndi hverr sjálfan sik.“
(.Heilagra manna sögur I 145). „Nú skal þeim þrQngva
meir í verkum, at þeir kenni sik gerr.“ (Stjórn, V—VI).
Annars staðar er þó notað orðtakið að „kunna sik“, eins
og gert er í Hrafnkels sögu: „Þung synð er í þessi forvitni,
því at hverr kann sik því ógorr sem hann er forvitnari of
annars líf, ok er forvitinn hugr því óvitrari of sik sem
hann þykkisk vitrari of annan.“ (Leifar, 50). „Sá maðr er
ekki kann sjálfan sik, þá þrútnar hann af metnaði móti
guði.“ (GyÖinga saga (1881), 25). „ . . . sjaldan gefsk þat
vel, ef þeir menn em til valdsmanna teknir, er ekki em
til þess ættbomir, ok kunna ongvir sik jafnan ógorr en
þeir.“ (Ólafs saga helga (1941), 226. nmgr.).
1 Hugsvinnsmálum kemur fyrir heilræðið: Sjálfr kunn
þú sjálfan þik, en í sumum gerðum er boðhátturinn „kenn“.
Þetta er síðasta ljóðlínan í 30. versi, sem er þýðing á
Disticha I 14, en þar er ekkert sem samsvarar heilræðinu,
þótt vizkan í erindinu gefi tilefni til að minnast sjálfs-
þekkingar, þar sem menn em varaðir við að leggja ekki
trúnað á hól annarra og treysta heldur á dómgreind sína.