Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Blaðsíða 3

ÁSDÍS R., GUÐRÚN OG SIGRÚN MARGRÉT
8
alltaf hvarfpunktur þeirra skrifa. Þeirri hugmynd að sjálfsævisögulegum skrif-
um mætti líkja við einskonar andlega ævintýraferð auðveldaði höfundum að
fjalla um sig sjálfa, án þess að sjálfhverf verk af þeim toga væru litin hornauga.
Játningar kirkjuföðurins voru innblástur að Játningum Jean-Jacques Rous-
seau sem vildi segja satt og rétt frá gerðum sínum og hugsunum, góðum jafnt
sem slæmum, andspænis Guði og mönnum. Skrif Ágústínusar geta einnig
varpað ljósi á játningar Stavrogíns í Djöflunum og hugleiðingar Ívans í Ka-
ramazov-bræðrunum eftir Dostojevskí og það á við um fleiri skáldverk.
Syndin hefur gjarnan verið tengd hinni holdlegu ást og enn er það Ágúst-
ínus sem á hlut að máli. Ágústínus skilgreindi syndina sem orð, verknað eða
þrá andstæð lögmáli Guðs og hann er oft talinn höfundur hugmyndarinnar
um erfðasyndina sem rakin er til óhlýðni Evu og Adams þegar þau brutu
bann Guðs við því að borða af skilningstré góðs og ills. Samkvæmt Ágúst-
ínusi er þessi synd upprunaleg, eða erfist, vegna þess að maðurinn er synd-
ugur við fæðingu, áður en honum hefur sjálfum gefist tími til að syndga.
Þannig deila mennirnir syndinni og þjáningunum sem henni fylgja. Þótt
skírnin geti á táknrænan hátt hreinsað einstaklinginn af þessari meðfæddu
synd þarf svo hver og einn að standa skil á sínum eigin mistökum og hliðar-
sporum andspænis Guði. Sektarvitundin varð því sérlega frjór akur fyrir átök
góðs og ills. Ágústínus lagði einnig áherslu á þátt hinnar holdlegu fýsnar í
útbreiðslu erfðasyndarinnar þar sem syndin berst frá foreldrum til barns við
getnaðinn; maðurinn er undirgefinn holdlegum hvötum og girnd sem lætur
illa að stjórn og á upptök sín í erfðasyndinni.
Á 11. öld tengdi Anselm, erkibiskup í Kantarborg, erfðasyndina við vilja-
leysi mannsins og leit á girndina sem eina af birtingarmyndum syndar sem
rekja má til viljans og skynseminnar og vangetu þeirra til þess að stjórna
óæðri hluta líkamans. Þannig varð líkaminn einskonar átakasvæði syndar og
vilja. Fjölmargir guðfræðingar brutu heilann um syndina og eðli hennar á
hámiðöldum, samband syndar og lasta, syndar og ásetnings, hvernig maður-
inn hneigist að hinu illa og hvernig berjast má gegn því; hvernig rétt væri að
greina höfuðsyndir frá minni syndum og hvernig þær tengjast boðorðunum.
Meinlæti og þögn voru meðal þeirra ráða sem trúarreglur gripu til í þeim til-
gangi að forðast freistni og skaðlega ofmælgi, en innan guðshúsa og utan tók
hið illa á sig mynd ógnvekjandi skrímsla, ófreskja og djöfla sem grettu sig og
geifluðu framan í lýðinn eins og sjá má í hinum gotnesku dómkirkjum mið-
alda. Kirkjuklukkur gegndu því hlutverki að kalla til guðþjónustu og gefa til
kynna hvað tímanum leið en slættinum var einnig ætlað að hrekja burt illa
anda og púka, til dæmis þá sem vildu hrifsa til sín sálina eftir dauðann.