Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Blaðsíða 152

ER SYNDIN NáTTÚRULEg?
157
Hvað árangurinn snertir nægir að nefna sem dæmi framfarir í læknisfræði,
landbúnaði, sjávarútvegi, hvers kyns tæknihönnun, skipulags- og stjórnunar-
fræðum sem hafa haft margvísleg mikilvæg og jákvæð áhrif. Þessi þekking er
aftur á móti gjarnan afmörkuð við þætti sem varða framgang og velgengni
mannsins, á kostnað heildstæðrar þekkingar á umhverfi okkar og annarra
lífvera – og gangi mála í náttúrunni almennt.
Meirihluti fólks treystir vísinda- og fræðastarfi, sem endurspeglast í já-
kvæðri afstöðu þess til háskóla.49 Sem aðsetur vísinda og fræða hafa háskólar
verið lykilstofnanir í þróun samfélaga og þjóða. Mikilvægi fræðilegrar og
tæknilegrar þekkingar í baráttunni við yfirstandandi heimsfaraldur og þann
menningarvanda sem fylgir honum, sem og færar leiðir til að takast á við
loftslagsröskun og hrun líffræðilegrar fjölbreytni, er langflestum augljós.
Það má því segja að ábyrgð allra sem stunda vísinda- og fræðistörf sé mikil,
og brýnt er að skynsemi, víðsýni og traust siðferði sé eflt og viðhaldið. Þessi
starfsemi verður að standa undir þeim væntingum sem til hennar eru gerðar.

Maðurinn sem órofa hluti af náttúrunni
Sú rödd heyrist æ oftar að maðurinn sé hluti náttúrunnar og við þurfum
að haga lífi okkar í auknum mæli í samræmi við það. Lögð er áhersla á sið-
ferðislega hlið vandans, og bent á að leiðin að breyttri hegðun sé að átta
sig betur á verðmætum náttúrunnar í víðum skilningi og rækta siðferðið á
forsendum þeirra. En hvernig förum við að því?
Til að svara þessari spurningu er hjálplegt að hugsa um lífið sjálft. Það
felur í sér skapandi framvindu þar sem samhengi hlutanna gefur lífinu, í
víðri merkingu, möguleika og tækifæri til að dafna. Hinn skapandi eigin-
leiki lífsins tengist þeim sértæka eiginleika lífvera og lífkerfa að vera sjálf-
skapandi (e. autopoetic).50 Sköpun í framvindu lífsins kallar á orð eins og
undrun, reynslu, merkingarbærni og notagildi þar sem afurðin fyrir mann-
aðgengilegur á netinu, sóttur 7. desember af: https://www.ruv.is/utvarp/spila/thjod-
hatidarpistill-gildi-visinda-og-gildin-i-visindum/30555/93cklh.
49 Sjá til dæmis „Traust til heilbrigðiskerfisins, lögreglunnar og dómskerfisins lækkar“,
Gallup, 26. febrúar 2020, sótt 7. desember 2020 af https://www.gallup.is/frettir/
traust-til-heilbrigdiskerfsins-logreglunnar-og-domskerfisins-laekkar/.
50 Sjá til dæmis umfjöllun hjá Evan Thompson, Mind in Life. Biology, Phenomenology,
and the Science of Mind, Cambridge Massachusetts: Harvard University Press, 2007,
bls. 92 og Adam C. Scarfe, „On a „Life-Blind Spot in Neo-Darwinism’s Mechanistic
Methaphysical Lens““, Beoyned Mechanism – putting life back into biology, ritstjórar
Brian g. Hennig og Adam C. Scarfe, Plymouth: Lexington Books, 2013, bls. 25–64,
hér bls. 27–28.