Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Blaðsíða 46

OFDRAMB OG MIKILLæTI Í GYLFAGINNINGU
51
þeirra, í kafla 3 segir að Alföður ráði því að dyggðugir menn muni lifa í
Gimlé eða Vingólfi með honum en vondir menn fari til Heljar og Niflheljar.
Í kafla 52 er ekki sagt hver ræður vistarverunum en góðir og dyggðugir menn
munu lifa í sölunum Gimlé, Sindra og Ókólni en vondir menn, eiðrofar og
morðvargar, þurfa annaðhvort að þola eitur á Náströnd eða pyntingar Níð-
höggs í Hvergelmi. Vitnað er til erinda úr Völuspá þessu til staðfestingar
þannig að hugmyndina um að siðferði hafi áhrif á örlög manna er ekki ein-
göngu að finna í Gylfaginningu.36 Ennfremur kemur fram að Gimlé muni
standa þegar himinn og jörð hafa farist og „byggja þann stað góðir menn ok
réttlátir of allar aldir“ (Gg. 17).
Aðrar hugmyndir koma fram í Gylfaginningu um það hvert menn fari
eftir dauðann og þá ráðast örlög manna ekki af siðferði þeirra heldur því
hvernig dauðdaga þeirra hafi borið að höndum, allir þeir sem falla í bardaga
fara til Valhallar (Gg. 20, 38) eða til Fólkvangs (Gg. 24) en þeir sem deyja
af elli eða sjúkdómum til Heljar (Gg. 34).37 Dvöl manna í þessum dauða-
heimum er þó ekki til eilífðarnóns því henni lýkur við upphaf ragnaraka. Þá
taka dauðir menn þátt í lokabardaganum, einherjar hervæðast með ásum og
berjast með þeim en Heljarsinnar fylgja Loka til vígvallarins (Gg. 51). Verið
getur að hér sé reynt að samræma ólíkar hugmyndir um eftirlífið en fram-
setningin býður upp á þá túlkun að fram til ragnaraka séu dvalarstaðir hinna
látnu tímabundnir og ákvarðaðir eftir því hvernig dauða þeirra hafi borið að
höndum en eftir ragnarök muni þeir verða dæmdir til eilífðarvistar á stað er
hæfir siðferði þeirra.
Tvær sögur sem eingöngu er að finna í Gylfaginningu segja frá því hvern-
ig guðirnir refsa mönnum fyrir ofmetnað og taka í refsingarskyni systkin í
36 Erindin sem vitnað er til eru VspK 37-38 og VspH 34-35 en þar er ekki víst hvort
þeir sem kveljast eru lifandi eða dauðir. Í VspK 36 er sagt frá sal Sindra ættar á Niða-
völlum og bjórsal Brimis á Ókólni, en ekki er tekið fram hverjir dvelja þar eða hvort
þar er um sæluvist að ræða. En þegar ragnarök eru að baki og nýr heimur orðinn
til er í VspK 64 og VspH 56 sagt frá Gimlé, sal sem er sólu fegri, þar sem dyggvar
dróttir mun dveljast. Auk þess er í 51. kafla Gylfaginningar vitnað til erindis Völuspár
(K 44 og H 37) um hnignunina sem verður áður en heimurinn steypist, að bræður
muni berjast, systrungar sifjum spilla, hórdómur verði mikill, skálmöld, vindöld og
vargöld. Bent hefur verið á tengsl þessa erindis við Litlu opinberunina í samhljóða-
guðspjöllunum. Sjá t.d. E.O.G. Turville-Petre, Myth and Religion of the North. The
Religion of Ancient Scandinavia, Westport, Connecticut: Greenwood Press, Publis-
hers, 1964, bls. 282.
37 Í Valhöll eru óskasynir Óðins (Gg. 20) og einherjar borða svínakjöt og drekka mjöð
(Gg. 38) en Hel er mun drungalegri staður sem einkennist af kulda og hungri (Gg. 34).
Ekki er sagt um aðbúnað í Fólkvangi en Freyja á hálfan val á móti Óðni, sem stangast
á við það að allir sem hafa dáið í bardaga frá upphafi vega séu í Valhöll (Gg. 38).