Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Blaðsíða 237

FINNUR DELLSéN
242
ég kýs að gera þennan greinarmun á beinum og óbeinum áhrifum
á skoðanamyndun vegna þess að ég tel að þekkingarfræðilegt traust megi í
grófum dráttum skilgreina sem það samband sem er til staðar milli fólks
þegar einn einstaklingur verður vísvitandi fyrir beinum þekkingarfræði-
legum áhrifum frá öðrum einstaklingi. Ef maður treystir sérfræðingi á til-
teknu sviði þá hneigist maður til að trúa því sem hann segir um sitt sérsvið
í krafti þess að hann segir það. Með öðrum orðum hefur sérfræðingurinn
bein áhrif – eða í það minnsta sterka tilhneigingu til að hafa bein áhrif – á
skoðanamyndun manns á þessu sérsviði. Og ef maður treystir ekki þessum
sérfræðingi þá hneigist maður ekki til að trúa því sem viðkomandi segir í
krafti þess að hann segir það. Viðkomandi hefur því ekki bein áhrif – eða
ekki sterka tilhneigingu til að hafa bein áhrif – á skoðanamyndun manns á
þessu sérsviði. Til dæmis væri ekki um sannkallað traust að ræða ef maður
væri aðeins tilbúinn að trúa því sem sérfræðingur segði að því gefnu að hann
miðlaði til manns rökum eða gögnum sem sannfæra mann um að hann hafi
rétt fyrir sér, enda væri maður þá í raun að sannfærast af rökunum sjálfum en
ekki af þeim sem setur þau fram.15
Rétt er þó að taka fram að gögn og rök geta gegnt mjög mikilvægu hlut-
verki í því að skapa traust til sérfræðinga. Við fyrstu kynni af tilteknum sér-
fræðingi sem við höfum litla ástæðu til að treysta fyrirfram – til dæmis vegna
þess að við kunnum ekki skil á þeirri stofnun sem viðkomandi segist vinna
hjá eða sökum þess að við höfum aldrei heyrt um sérsviðið – þá er eðlilegt
að trúa viðkomandi aðeins ef hann eða hún virðist hafa rök eða gögn til að
styðja mál sitt. Ef það sem viðkomandi segir reynist svo almennt vera satt, þá
rök frá þeim síðari, og þessi miðlun gagna eða raka fellur væntanlega undir bein
þekkingarfræðileg áhrif. Greinarmunurinn á beinum og óbeinum þekkingarfræði-
legum áhrifum fellur þó ekki saman því beinu og óbeinu áhrifin snúa að ólíkum
hlutum: beinu áhrifin snúa að gögnunum eða rökunum fyrir tiltekinni afstöðu, en
óbeinu áhrifin snúa að afstöðunni sjálfri sem gögnin eða rökin eiga að styðja eða
grafa undan.
15 Þessi skilgreining á þekkingarfræðilegu trausti er áþekk skilgreiningu Thi C. Ngu-
yen, „Trust as an Unquestioning Attitude“, Oxford Studies in Epistemology, Oxford:
Oxford University Press (í birtingu). Eins og Nguyen bendir réttilega á má leggja
ólíkan skilning í orð eins og „traust“ og engin ástæða til að ætla að hægt sé – eða
æskilegt – að gefa orðinu aðeins eina tiltekna merkingu. Dæmi um annars konar
skilgreiningar á trausti má til dæmis finna hjá Annette Baier, „Trust and Antitrust“,
Ethics 2/1986, bls. 231–260; Karen Jones, „Trust as an Affective Attitude“, Ethics
1/1996, bls. 4–25; Onora O’Neill, Autonomy and Trust in Bioethics, Cambridge: Cam-
bridge University Press, 2002; Paul Faulkner, „A Geneology of Trust“, Episteme
3/2007, bls. 305–321.