Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Blaðsíða 160
ER SYNDIN NáTTÚRULEg?
165
Lífefnafræðingurinn og heimspekingurinn Jesper Hoffmeyer (1942-
2019) bendir á að vandinn liggi í því að hugtakið túlkun (e. interpretation)
sé ekki tekið nógu alvarlega, og í mörgum tilfellum, sniðgengið í þessum
greiningum. Með öðrum orðum, eins og fram kom að framan, senda líf-
verur og lífefni frá sér og taka á móti urmul skilaboða frá umhverfi sínu
í formi tákna (e. signal eða sign), sem eru með einhverjum hætti numin
og túlkuð og birtingarmynd túlkunarinnar er ákveðin merking eða skiln-
ingur.72 Táknið getur þannig verið fullkomlega merkingarlaust í sjálfu sér,
en það sem það gefur til kynna fær merkingu vegna sambandsins sem um
ræðir, og sú merking hefur oft talsvert notagildi. Táknið birtist þannig í
tengslum lífverunnar eða lífkerfa við umhverfi sitt og getur hjálpað til við
að skilja eðli þess sambands. Fjöldamörg misflókin dæmi má nefna hér,
til dæmis tengsl bráðar og rándýrs. Í stað þess að flýja stoppar hérinn og
stillir sér upp þegar hann sér ref á veiðum í talsverðri fjarlægð. Refurinn sér
þessi viðbrögð hérans og getur í kjölfarið túlkað skilaboðin – gefið þeim
merkingu – þannig að ekki borgi sig að reyna að halda þessu áfram, hér-
inn hafi séð hann og muni augljóslega ná að forða sér. Skilaboðin sem
„stoppa og stilla sér upp“ fela í sér eru augljóslega túlkuð, og niðurstaðan
hentar í þessu tilfelli báðum aðilum. gjörólíkt, en röklega sambærilegt
dæmi, sem tengist mótanleika umhverfisins, er eftirfarandi. Vatnaflær eru
lítil krabbadýr sem eru algeng í tjörnum og stöðuvötnum, og eru vinsæl
fæða fiska. Rannsóknir hafa sýnt að í þroskaferli vatnaflóa geta þær greint
efni sem fiskarnir gefa frá sér, og í kjölfarið mynda þær oddhvassa hjálma
á höfðinu sem gerir fiskum erfiðara um vik að éta þær. Tilraunir leiddu í
ljós að efnin höfðu þessi áhrif óháð því hvort fiskur væri í tilraunabúrinu.
Táknin sem efnin fela í sér eru þannig túlkuð og sú merking sköpuð að
hætta sé á ferðum í formi ránfisks og oddhvass hjálmur þroskast í kjöl-
farið.73 Enn annað dæmi (að þessu sinni stílfært dæmi úr þroskunarfræði)
er þegar ákveðið prótein sem binst frumuhimnu sendir með því skilaboð til
ákveðins gens í kjarna frumunnar, sem er túlkað og hefur áhrif á starfsemi
gensins í þroskaferli svipgerðarinnar, til dæmis myndun kjálkabeina sem
Environment, bls. 77.
72 Jesper Hoffmeyer, Biosemiotics. An Examination into the Signs of Life and the Life of
Signs, Chicago: University of Scranton Press, 2008; sjá líka, Towards a Semiotic Bi-
ology. Life is the Action of Signs, ritstjórar Claus Emmeche og kalevi kull, London:
Imperial College Press, 2011.
73 David W. Pfennig, M. A. Wund, E. C. Snell-Rood, T. Cruickshank, C. D. Schlicht-
ing og A. P. Moczek, „Phenotypic plasticity’s impacts on diversification and speci-
ation“, Trends in Ecology & Evolution 25/2010, bls. 459–467.