Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Blaðsíða 95
HJALTI HuGASON
100
til að breyta rangt. Stöðugar endurtekningar af því tagi taldi Pelagíus svo
auka tilhneigingu mannsins til hins illa. Pelagíus horfði þó ekki framhjá náð
Guðs og mikilvægi hennar til frelsunar. Þvert á móti kenndi hann að einmitt
vegna hennar byggi maðurinn að frjálsum vilja. Þá styrkti Guð manninn í að
velja og framkvæma hið góða. Það gerði hann með opinberun lögmálsins,
eftirdæmi Krists og fyrirgefningu þegar drýgðra synda. Náðin var því nauð-
synleg til hjálpræðis sem var þó í grundvallaratriðum komið undir frjálsu vali
mannsins sem meðal annars gat valið að iðrast.42
Skilningur Ágústínusar á frelsi viljans, eðli syndarinnar og gildi náðar-
innar var í skýrri andstöðu við hugmyndir Pelagíusar. Sama máli gegndi
um guðfræðilegan mannskilning hans og kenningu um frelsun mannsins
undan syndinni. Skilningur Ágústínusar á frelsi mannsins og náð Guðs var
háður því á hvaða hjálpræðissögulega stigi maðurinn var á vegferð sinni frá
sköpun til fullkomnunar. Ágústínus greindi þar á milli fjögurra þrepa: fyrir
fallið/lögmálið (l. ante legem), eftir fallið/undir lögmálinu (l. sub lege), eftir
afturhvarfið/undir náðinni (l. sub gratia) og í friðinum/fullkomnuninni (l.
in pace). Á fyrsta stiginu bjó maðurinn að frjálsu vali milli góðs og ills sem
var ástæða þess að syndafallið átti sér stað. Við syndafallið beið frjáls vilji og
skynsemi mannsins lægri hlut fyrir fýsnum hans og girndum sem mótuðu
vegferð hans undir lögmálinu. Hann hafði með broti sínu fyrirgert mögu-
leikum sínum til að velja hið góða og vilji hans þvert á móti fjötrast af hinum
lægri hvötum þótt hann gæti eftir sem áður af og til valið að breyta vel.
Í þessu fólst hið sammannlega ástand sem lýst var með hugtakinu erfða-
synd. Að skilningi Ágústínusar fólst syndin því ekki í einstökum brotum eða
illum hugsunum, orðum eða gjörðum eins og Pelagíus kenndi. Af þessum
ástæðum megnaði maðurinn heldur ekki fyrir eigin tilverknað að brjótast
undan valdi syndarinnar heldur fólst það afturhvarf hans eða frelsun alfarið
í verki Guðs sem veitti manninum hlutdeild í kærleika sínum og gaf honum
trú sem var virk í góðum verkum og braut þannig ofurveldi syndarinnar.
Til þessara straumhvarfa gat maðurinn ekkert lagt af sjálfsdáðum né heldur
vikist undan þeim. Í þessum hugmyndum fólust forsendur hinnar umdeildu
útvalningarkenningar Ágústínusar.43
42 Bengt Hägglund, Teologins Historia. En Dogmhistorisk Översikt, 4. útgáfa, Lundi:
LiberLäromedel, Gleerups, 1975, bls. 113–115. Nils Arne Pedersen, „Oldkirken“,
Kirkens historie I, Kaupmannahöfn: Hans Reitzels forlag, 2012, bls. 23–306, hér bls.
266–267.
43 Bengt Hägglund, Teologins Historia, bls. 115–121; Nils Arne Pedersen, „Oldkirken“,
bls. 266–267.