Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Blaðsíða 235

FINNUR DELLSéN
240
sem þetta skrifar er til dæmis afstæður sérfræðingur í bílamálum þegar hann
ræðir við sjö ára dóttur sína en langt frá því að vera algildur sérfræðingur á
þessu sviði.11
Hitt atriðið sem einkennir „sérfræðinga“ í þeim skilningi orðsins sem
ég mun einblína á í framhaldinu snýst um hvort þeir geti gegnt hlutverki
sínu sem sérfræðingar í því samfélagi sem þeir eru hluti af. Ímyndum okkur
að þeir sem hafa mestu þekkingu og hæfni á tilteknu sviði í ákveðnu sam-
félagi hafi engin sérstök áhrif á skoðanamyndun fólks í þessu samfélagi, til
dæmis vegna mjög alvarlegra samskiptaörðugleika eða vegna þess að ekki er
hlustað á þá frekar en aðra. Slíkir einstaklingar eru vissulega „sérfræðingar“
í ákveðnum skilningi orðsins, en í þessu samfélagi gegna þeir ekki hlutverki
sínu sem sérfræðingar.12 Þar sem ég mun einmitt fjalla um hvernig við eigum
að treysta þeim sem gegna slíku hlutverki þá væri ekki við hæfi í þessari grein
að flokka viðkomandi til sérfræðinga á sviðinu. „Sérfræðingar“, í þeim skiln-
ingi orðsins sem ég hef áhuga á, gegna því ákveðnu hlutverki í samfélaginu
sem gerir að verkum að það er að minnsta kosti hægt að mynda sér skoðanir
á grundvelli þess sem þeir segja (hvort sem það er nú í reynd gert eða ekki).
Það er sumsé ekki nóg að hafa mikla þekkingu og hæfni á sérsviði sínu til
að vera sérfræðingur í þeim skilningi sem hér er verið að skilgreina, heldur
þarf viðkomandi líka að geta verið einskonar „áhrifavaldur“ á sínu sérsviði.
Snúum okkur þá að hinni spurningunni: Hvað felst í því að treysta ein-
hverjum? Traust getur sjálfsagt verið af ýmsu tagi – til dæmis treystum við
stundum fólki fyrir því að gera eitthvað, svo sem að standa við gefin loforð
eða haga sér sómasamlega á mannamótum. En þetta er ekki sú tegund af
trausti sem máli skiptir þegar kemur að trausti til sérfræðinga, því þesskonar
traust snýst ekki um að sérfræðingarnir grípi til tiltekinna aðgerða heldur
snýst það um að hægt sé að reiða sig á að það sem þeir segi sé satt og rétt.
Þessi seinni tegund trausts snýst sumsé um hvernig við myndum okkar sann-
ar eða réttar skoðanir með því að hlusta á sérfræðinga. Með orðinu „skoðun“
á ég ekki bara við afstöðu fólks til umdeildra eða huglægra mála – samanber
11 Sá sem er afstæður sérfræðingur í þessum skilningi væri augljóslega ekki kallaður
„sérfræðingur“ nema í mjög sérstökum kringumstæðum. Hugtakinu afstæður sér-
fræðingur er því ekki ætlað að vera greining á hversdagslegri notkun á orðinu „sér-
fræðingur“ heldur aðeins einskonar framlenging á hugtakinu algildur sérfræðingur.
12 Greinarmunurinn sem hér er gerður á að vera sérfræðingur og að gegna hlutverki
sérfræðings er áþekkur greinarmuni Olivers Scholz á hlutlægum og huglægum sér-
fræðingum, sjá Oliver R Scholz, „Experts. What They Are and How We Recognize
Them – A Discussion of Alvin Golman’s Views“, Grazier Philosophishe Studies 2009,
bls. 187–205.