Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Blaðsíða 23

ARnFRÍðUR GUðMUnDSDóTTIR
28
fræði inn í nýja öld var Paul Tillich (1886–1965). Tillich var undir sterkum
áhrifum frá Friedrich Schleiermacher en einnig tilvistarheimspeki, sem átti
sitt blómaskeið um miðja 20. öld. Sagan um syndafallið gegnir mikilvægu
hlutverki í guðfræði Tillich, ekki sem söguleg heimild heldur sem táknsaga
um hinn mannlega veruleika á öllum tímum. Hann gengur út frá því að frá-
sagan um sköpun mannsins og fall hans sé ein saga, því það sé í andstöðu við
mannlega reynslu að manneskjan hætti að vera góð á einhverjum tímapunkti
og verði ill. Þvert á móti sé hvort tveggja alltaf til staðar, hið innsta eðli eða
kjarni (e. essence) manneskjunnar sem sé góður og tilvist (e. existence) hennar
sem einkennist af tengslaleysi eða firringu (e. estrangement).28 Guðsmyndin
stendur þannig fyrir innsta eðli manneskjunnar og er forsendan fyrir því
að „fallið“ geti átt sér stað, því að „aðeins sú sem er sköpuð í mynd Guðs
hefur vald til þess að aðskilja sig frá Guði“.29 Tillich notar hugtakið „synd“
um persónulega vídd tengslaleysisins, eða sem tákn um rofið sem myndast
þegar við veljum að slíta tengslin við það samhengi sem við tilheyrum, það
er að segja við Guð og við umhverfi okkar. Það sem einkennir þetta tengsla-
rof að mati Tillich er einkum þrennt: vantrú (e. unbelief), hroki (e. hubris)
og girnd (e. concupiscence). Á meðan vantrú felst í því að snúast gegn Guði,
þá er hrokinn hin hlið vantrúarinnar, það er að gera sjálfan sig að miðju
alheimsins (að verða kengboginn inn í sjálfan sig). Girndin er svo hin tak-
markalausa þrá eftir því að gera allt að sínu en hún getur lýst sér í eftirsókn
eftir kynlífi, reynslu, þekkingu eða valdi. Afleiðingar tengslarofsins telur Til-
lich vera sektarkennd, einmanaleika og tilgangsleysi sem á endanum leiðir til
örvæntingar. Það er þetta ástand sem fær manneskjuna til að leita að hjálp-
ræði (e. salvation), í merkingunni að leita eftir því að verða heilbrigð eða heil
(l. salvus), en einmitt vegna skorts á tengslum er hún ekki fær um að bjarga
sér sjálf þó að hún reyni hvað hún getur til þess. Sem dæmi um misheppnaða
leit manneskjunnar að eigin hjálpræði nefnir Tillich lögmálshyggju, mein-
lætalifnað og dulhyggju, en það að hún skuli viðurkenna þörf sína fyrir hjálp,
ber að hans mati vitni um að hjálpræðið sé innan seilingar þótt það sé aðeins
á valdi Guðs að veita það.30
28 James C. Livingston, Modern Christian Thought. From the Enlightenment to Vatican II,
new York: Macmillan, 1971, bls. 362.
29 Paul Tillich, Systematic Theology II, Chicago: University of Chicago Press, 1957, bls.
33. Á frummálinu hljómar textinn svona: „[…] Only he who is the image of God has
the power of separating himself from God.“
30 James C. Livingston, Modern Christian Thought, bls. 362–363.