Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Blaðsíða 19
ARnFRÍðUR GUðMUnDSDóTTIR
24
milli skapara og sköpunar. Lúther gerir mikilvægan greinarmun á synd í
eintölu og fleirtölu, þar sem syndir eru afleiðing syndugs ástands mannsins.
Í Smalkaldengreinum Lúthers frá 1536 staðhæfir hann „að syndin hafi komið
í heiminn fyrir einn mann. Fyrir óhlýðni hans urðu allir menn syndarar og
eru þar með ofurseldir dauða og djöfli. Það nefnist erfðasynd eða höfuð-
synd.“18 Erfðasyndin er sem sagt synd í eintölu, en syndir í fleirtölu eru það
sem Lúther kallar „ávexti syndarinnar“, eða „[…] hin illu verk sem bönnuð
eru í boðorðunum tíu, eins og vantrú, villutrú, skurðgoðadýrkun, að vera án
guðsótta, hroki, vantrú, blinda; í stuttu máli: að þekkja ekki Guð og virða
hann ekki […]“19
Munurinn á guðfræðilegri merkingu syndahugtaksins annars vegar og sið-
ferðilegum afleiðingum syndarinnar hins vegar, er dæmigerður fyrir skilning
Lúthers á sambandi Guðs og manns. Þessi aðgreining gegnir lykilhlutverki
í allri guðfræðilegri hugsun hans. Í útskýringu Lúthers á fyrsta boðorðinu í
Fræðunum meiri frá 1529 er að finna eftirfarandi skilgreiningu á Guðs-hug-
takinu:
Guð er sá sem alls góðs er vænst af og sem leitað er til í hverri neyð.
Að hafa Guð felst því ekki í öðru en að treysta á hann af öllu hjarta
og trúa á hann. Eins og ég hef oft sagt er það einungis hjartans
traust og trú sem gerir greinarmun á því hvort um er að ræða Guð
eða skurðgoð. Séu trúin og traustið rétt er Guð þinn líka réttur, en
séu trúin og traustið aftur á móti fölsk og ósönn, þá er Guð þinn
heldur ekki réttur. Þetta hvort tveggja helst því í hendur: Guð og
18 Marteinn Lúther, „Schmalkaldengreinarnar“, Marteinn Lúther. Úrval rita 2, 1524–
1545, Reykjavík: nefnd um fimm alda minningu siðbótarinnar, Skálholtsútgáfan,
2018, bls. 333–375, hér bls. 352. Sá skilningur sem Lúther setur fram í
Schmalkaldengreinunum (1536) er í samræmi við það sem kemur fram í annarri grein
Ágsborgarjátningarinnar, en þar segir:
Ennfremur kenna þeir: Eftir fall Adams fæðast allir menn, sem getnir eru á
eðlilegan hátt, með synd, en það merkir án guðsótta, án guðstrausts og með
girnd. Þessi upprunasjúkdómur eða spilling er raunveruleg synd, sem dæmir seka
og steypir í eilífa glötun þeim sem ekki endurfæðast fyrir skírn og heilagan anda.
Þeir fordæma Pelagíana og aðra, sem neita því, að upprunaspillingin sé synd
og, til þess að gera lítið úr vegsemd verðskuldunar og velgerða krists, halda því
fram, að maðurinn geti réttlæst fyrir Guði af eigin kröftum skynseminnar (Einar
Sigurbjörnsson, Kirkjan játar, Reykjavík: Útgáfan Skálholt, bls. 171).
Í þessum texta er áherslan á erfðasyndina sem er það ástand sem Adam leiddi yfir
mannkynið. Einstök verk (það er syndir í fleirtölu) eru síðan afleiðing þess ástands.
19 Marteinn Lúther, „Schmalkaldengreinarnar“, bls. 352.