Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Blaðsíða 140
ER SYNDIN NáTTÚRULEg?
145
unnar og því má í þeim skilningi komast að þeirri niðurstöðu að syndin sé
sannarlega náttúruleg, því það er gagnvart þessum gildum sem hugarfars-
og hegðunarleg af-tenging okkar við náttúruna er skaðlegust. Í þessu felst
heildræn sýn á náttúruna þar sem síbreytileg framvinda varðar alla lífræna
starfsemi, jafnt það sem okkur er tamt að nefna vitund okkar og skynsemi,
það sem okkur er meira hulið en varðar líkama okkar og annarra lífvera,
sem og vistkerfin og lífheiminn í heild. Þannig er dregið verulega úr þeim
greinarmun sem við gjarnan gerum á þekkingu sem við tengjum einhvers
konar „vitund“ (og eignum gjarnan manninum) og allri annarri þekkingu
sem felst í þeim margbrotnu ferlum og kerfum sem eru til staðar í nátt-
úrunni. Við vitum meira en við getum tjáð okkur um.11 Að lokum verður
bent á mikilvægi þess að við lögum hegðun okkar að heildrænni sýn á stöðu
okkar í náttúrunni og nýtum okkur þekkingu á þessu sviði í hvers kyns
stefnumótun og ákvarðanatöku um málefni náttúrunnar. Lykilskref á þeirri
vegferð er að auka enn frekar umræðu, menntun og þekkingu á uppsprettu
merkingar og gilda sem leið til að styrkja gagnrýna skapandi hugsun. Slík
hugsun er ein mikilvægasta forsenda þess að breyta ríkjandi heimsmynd,
sem stillir manninum upp andspænis náttúrunni, þannig að samfélög geti
þróast til betri vegar.
Maðurinn sem hluti náttúrunnar – eða hvað?
Jónas Hallgrímson lýsti náttúrunni sem „birtingarmynd allra hluta og
þeirra afla sem ráða gerð þeirra og hegðun“.12 Þessi skilgreining er í sam-
ræmi við heildstæða sýn, þar sem náttúran er í raun allur veruleikinn eða
heimurinn. Hinar fjölmörgu hugmyndir mannsins um heiminn í gegnum
tíðina greina hann á margvíslegan hátt, allt frá því að vera samsettan úr
margs konar einingum sem saman mynda einhvers konar heildarkerfi, yfir
í að sjá heiminn alfarið sem heildrænt ferli í sífelldri framvindu. Svona
hugmyndir má sjá í heimspeki Forn-grikkja sem varð grunnur vestrænnar
heimspeki;13 sem og í austrænni heimspeki sem á sér langa sögu í þeim
11 Hér væri ef til vill nákvæmari framsetning að segja: að við vitum meira en við vitum
að við vitum. Þessi framsetning tengist hugmyndum um falda þekkingu (e. tacit
knowledge), og er höfð eftir Michael Polanyi þegar hann skrifar „…we know more
than we can tell“, sjá Wendy Wheeler, The Whole Creature, bls. 61.
12 Sjá Páll Skúlason, Náttúrupælingar, Reykjavík: Háskólaútgáfan, 2014, bls. 44, þar
sem einnig er vísað til frumheimildar. Páll nýtti sér skilgreiningu Jónasar mikið í
sinni náttúruheimspeki.
13 Sjá gott yfirlit í John Dupré og Daniel J. Nicholson, „A Manifesto for a Processual