Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Blaðsíða 59

ÁSDÍS R. MagnÚSDóTTIR
64
aldar, er þó að mörgu leyti háalvarlegt bókmenntaverk sem fjallar ekki síst
um ofbeldi og afleiðingar þess, um muninn á réttu og röngu og sálarástand
sögupersónunnar. Með þessu verki tekur nýbökuð riddarasagan stefnu sem
setur svip sinn á þessa fyrstu öld skáldsagnaritunar á frönsku, og ef til vill
skáldsagnahefð Vesturlanda sem tók fljótt að kafa ofan í innra líf einstakl-
ingsins. Í Sögunni um gralinn eru þessar vangaveltur fléttaðar við umræðu
um syndina og eðli hennar enda er verkið sprottið upp úr kristnum menn-
ingarheimi síðari hluta 12. aldar; synd og iðrun voru algengt umfjöllunarefni
í mörgum veraldlegum bókmenntaverkum þessa tíma og leið til þess að gefa
ungri skáldsögunni veigameiri merkingu í augum lærðra manna.
Þessi síðasta rómansa Chrétiens hafði mikil áhrif á franskar frásagnar-
bókmenntir miðalda, og þótt víðar væri leitað. Hún barst til Íslands í nor-
rænni miðaldaþýðingu, ásamt fleiri frönskum verkum frá svipuðum tíma, en
lítið hefur verið fjallað um áhrif hennar á íslenska sagnaritun. Hér verður
gerð grein fyrir birtingarmynd syndarinnar í riddarasögu Chrétiens og við-
tökum hennar í norrænni þýðingu verksins, Parcevals sögu, sem varpa ef til
vill ljósi á hvers vegna gralinn varð ekki langlífur í íslenskum bókmennta-
heimi. Þá verður, í síðari hluta greinarinnar, bent á ýmis líkindi rómöns-
unnar og hinnar viðburðaríku Grettis sögu en sögupersónurnar grettir og
Perceval eiga margt sameiginlegt, ekki síst baráttuna við myrkrið í sálinni.
Sagan um gralinn: Hin óræða synd
Franska orðið aventure felur í sér hið óvænta. Það er dregið af gömlu forn-
frönsku sögninni avenir, sem nú er horfin úr málinu, og þýddi meðal annars
„gerast, koma“. nafnorðið aventure vísar til þess sem er ókomið, getur gerst
eða sem mun koma, samanber orðið adventura úr alþýðulatínu. „Hendingin“
læðir sér svo inn á merkingarsvið orðsins og upp úr miðri 12. öld er aventure
notað í veraldlegum skáldskap og stendur fyrir atburð sem felur í sér hugsan-
legan ávinning og heiður, glæstan sigur, kvonfang, niðurlægingu, skömm og
jafnvel dauða.2 Ævintýrið og óvissan sem því fylgir er miðpunktur frönsku
riddarasögunnar sem kemur fram á sjónarsvið bókmenntanna á síðari hluta
12. aldar. Eins og algengt var á þessum tíma sótti Chrétien de Troyes, einn
þekktasti rithöfundur evrópskra miðalda, innblástur í ýmis rit og munn-
mælasögur við gerð sinna eigin verka. Hann fann ekki upp artúr konung og
riddara hringborðsins en hann bjó til sögusvið sem hverfist ekki aðeins um
2 Sjá til dæmis „aventure“, a. I. J. greimas, Dictionnaire de l’ancien français jusqu’au
milieu du XIVe siècle, París: Larousse, 1980, bls. 53; „aventure“, Trésor de la langue
française, skoðað 11. nóvember 2020 á http://atilf.atilf.fr/.