Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Blaðsíða 142

ER SYNDIN NáTTÚRULEg?
147
setur þrönga og tímabundna hagsmuni mannsins í öndvegi.16
Vélhyggjan er gjarnan tengd við hinn fræga franska heimspeking René
Descartes (1596-1650) sem hafði mikil áhrif á þróun heimspeki og vísinda
síns tíma en andi hans hefur svifið yfir vötnum til okkar daga. Descar-
tes lýsti náttúrunni sem vél: „Ég hef lýst þessari jörð, og í raun heiminum
öllum, eins og hún væri vél: Ég hef einungis haft í huga ólíka lögun og
ólíkar hreyfingar hluta hennar.“17 Einn hluti þessarar kenningar, sem hann
er hvað þekktastur fyrir, er að aðgreina manninn frá dýrum sem handhafa
hugsunar, sálar og tilfinninga, meðan aðrar lífverur séu eingöngu sálarlausar
vélar (f. Bêtes machines)18, og því til frekari áréttingar segir Descartes: „Fjöldi
og skipulag tauga, æða, beina og annarra hluta dýrs gefur ekki til kynna að
náttúrunni sé ekki fært að skapa þau, ef gert er ráð fyrir að allt í náttúrunni
fylgi vélgengum lögmálum.“19 Þessi afgerandi vélhyggja og tvíhyggjan um
aðskilnað sálar og líkama, hugsunar og vitundar manna frá öðrum lífverum,
og strangt til tekið öðrum náttúrufyrirbærum, hafði mikil áhrif á hugmyndir
fólks, og endurspeglast greinilega í nútímanum.20
16 Eftirfarandi bækur veita góða kynningu og umfjöllun um þetta: Wendy Wheeler,
The Whole Creature. Complexity, Biosemiotics and the Evolution of Culture, 2006; Beyond
Mechanisms. Putting Life Back to Biology, ritstjórar Brian g. Hennig og Adam C.
Scarfe, Plymouth Uk: Lexington Books, 2013; Denis M. Walsh, Organisms, Agency,
and Evolution, Cambridge: Cambridge University Press, 2015. Sjá líka góða um-
fjöllun í grein Jóns ásgeirs kalmanssonar, „„Hið þanda segl, hinn rennandi lækur
…““, bls. 69–94.
17 „I have described this earth, and indeed the whole universe, as if it were a machine: I
have considered only the various shapes and movements of its parts“, D. M. Walsh,
Organisms, Agency, and Evolution, bls. 8. (Úr René Descartes, Principia Philosophiae
(1647), úr Selected Philosophical Works, ritstjórar John Cottingham, Robert Stoothoff
og Dugald Murdoch, Cambridge: Cambridge University Press, 1985, bls. 198).
greinarhöfundur þýðir.
18 Sama rit, bls. 8.
19 „The number and the orderly arrangement of the nerves, veins, bones and other
parts of an animal do not show that nature is insufficient to form them, provided
that you suppose that in everything nature acts in accordance with the laws of mec-
hanics.“ Sama rit, bls. 8. (Úr René Descartes, Principia Philosophiae (1647), Escerp-
ted from Selected Works, ritstjórar Cottingham, Robert Stoothoff og Dugald Mur-
doch, Cambridge: Cambridge University Press, 1985, bls. 198). greinarhöfundur
þýðir.
20 Sjá til dæmis Wendy Wheeler, The Whole Creature. Complexity, Biosemiotics and the
Evolution of Culture, 2006 og Jón ásgeir kalmansson, „„Hið þanda segl, hinn renn-
andi lækur …““, bls. 69–94. Þessi afstaða einkennist gjarnan af því að einingar, ein-
staka hlutir, eða „sjálf“ njóta forgangs í hugmyndum og eru gjarnan látin búa yfir
einhvers konar sjálfvirkni, samanber algenga orðræðu um sjálfstæða starfsemi erfða-
efnisins (DNA), sjá umfjöllun um þetta vandamál í Richard Lewontin, The Triple