Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Blaðsíða 175
BlaISe PaSCal
180
leggja vísindarannsóknir sínar á hilluna í kjölfarið. Hann skrifaði í tvígang
niður lýsingu, sem hann kallar Mémorial, á vitruninni og hefst hún á orðinu
Feu eða eldur: „eldur, Guð abrahams, Guð Ísaks, Guð Jakobs, ekki heim-
spekinga og menntamanna. Fullvissa, fullvissa, tilfinning, gleði, friður.“
Á síðari hluta 17. aldar, í kjölfar siðbótar og trúarbragðastríða, ríktu djúp-
stæðar deilur um trúmál í Frakklandi. Þær snerust meðal annars um hina
guðlegu náð og hverjum hún félli í skaut og hvers vegna. Jesúítar og jan-
senistar voru fulltrúar andstæðra sjónarmiða. Hreyfing jesúíta, sem stofnuð
var sem andsvar kaþólsku kirkjunnar við siðbótarhugmyndum lúthers og
Kalvíns, bauð villuráfandi sauðum aflausn og fyrirgefningu ef þeir játuðu
syndir sínar og sýndu iðrun. Þannig var hægt að ganga að náðinni vísri, sama
hvernig einstaklingurinn hafði hagað lífi sínu. Jansenistar höfðu aðra sýn í
þessum efnum. Þeir aðhylltust kenningar flæmska guðfræðingsins Cornelí-
usar Jansen en hann var höfundur verksins Augustinus sem kom út árið 1640.
eins og heiti verksins gefur til kynna var Janseníus undir sterkum áhrifum
af kenningum Ágústínusar kirkjuföður og í ritinu boðaði hann afturhvarf
til hugmynda hans um kristna trú.1 Hann fjallaði meðal annars um áhrif
syndafallsins á mannlegt eðli: hinn spillti (fallni) maður er veikgeðja og sjálf-
hverfur og aðeins hinir útvöldu munu öðlast náð Guðs. Þessi dökka og von-
litla mynd af manninum þótti líkjast hugmyndum kalvínista sem farið höfðu
halloka í trúarbragðastríðunum. Í hópi jansenista var einnig að finna and-
stæðinga páfans en því var jansenisminn illa liðinn af yfirvöldum enda olli
hann djúpstæðum klofningi innan kirkjunnar og samfélagsins.
Um árabil var höfuðvígi jansenista að finna í gamla klaustrinu í Port-
Royal des Champs. Klaustrinu var stýrt af móður angélique arnauld, abba-
dís, en hún var systir antoines arnauld, guðfræðings við Sorbonne-háskóla.
Systkinin voru bæði höll undir jansenisma og var arnauld ásakaður um
villutrú vegna skrifa sinna til varnar Corneliusi Jansen og afstöðu sinnar í
deilunni um hina guðlegu náð. Pascal blandaði sér í umræðuna og skrifaði
samtals átján nafnlaus bréf þar sem hann tók upp varnir fyrir arnauld og
skoðanir hans og deildi á jesúítana. Fyrstu tíu bréfin voru stíluð á ímyndaðan
vin á landsbyggðinni, sex bréf voru stíluð á jesúítana og þau tvö síðustu á
skriftaföður konungs. Fyrsta bréfið, Première Provinciale, birtist í janúar 1656
og það síðasta í marsmánuði 1657. Bréfin voru prentuð ólöglega af ýmsum
prenturum; þau voru víðlesin og vöktu athygli fyrir einfaldan og hárbeittan
stíl og urðu einnig til þess að gera kenningar jansenistanna skiljanlegri al-
1 Um áhrif Ágústínusar á hugsun og bókmenntir á 17. öld, sjá til dæmis Philippe
Sellier, Pascal et saint Augustin, París: armand Colin, 1970.