Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Blaðsíða 50

OFDRAMB OG MIKILLæTI Í GYLFAGINNINGU
55
og óumflýjanleg og oft hafa örlög guðanna í ragnarökum verið tengd slíkri
trú.43
Í Gylfaginningu virðast guðirnir þó oft hafa val en dramb þeirra eða reiði
verða þeim að falli. Hér á eftir verða frásagnarkaflar Gylfaginningar greindir
út frá því hvort hægt sé að yfirfæra þann siðferðilega tón sem finna má í
sögunni um Frey á efni þeirra.
Dauði Baldurs og fjötrun Fenrisúlfs
Guðirnir reyna tvisvar sinnum að hindra að forspár rætist, annars vegar með
því að fjötra úlfinn og hins vegar með því að koma í veg fyrir dauða Baldurs.
Gjörðir þeirra leiða hins vegar til þess að spádómarnir rætast. Ofmetnaður
kemur mjög við sögu í báðum tilfellum og verður bæði úlfinum og Baldri
að falli.
Í fyrsta frásagnarkaflanum (Gg. 33) er sagt frá Fenrisúlfi, syni Loka, sem
ólst upp með ásum og virðist hafa álitið sig vera einn þeirra. Víða er sagt frá
hinum fjötraða úlfi sem bíður ragnaraka en það er einungis í Gylfaginningu
sem sagt er frá því hvernig hann var bundinn.44
Þegar guðirnir fá forspá um að úlfurinn muni reynast þeim skeinuhættur
ákveða þeir að fjötra hann. æsirnir segja úlfinum að um leik sé að ræða og
að þeir vilji prófa styrk hans. Hugsunum úlfsins er lýst og þær snúast um það
að hann vilji sanna sig og öðlast frama en hræðist að vera álitinn huglaus, en
þau gildi sjást oft hjá hetjum í bókmenntum miðalda. Fyrstu tveir fjötrarnir,
Læðingur og Drómi, voru mikil og sterkleg smíð en úlfurinn braut þá auð-
veldlega. Þegar Fenrisúlfur sér þriðja og síðasta fjöturinn, Gleipni, sem er
eins og silkiræma, grunar hann að brögð séu í tafli. Hann vill þó ekki hverfa
frá leiknum og eiga það á hættu að vera talinn kjarklaus, heldur krefst þess
að fá hönd Týs sem tryggingu og bítur hana af þegar hann getur ekki slitið
fjöturinn.
Stolt úlfsins og ofmetnaður leiðir til þess að hann glatar frelsinu og
sverðið sem notað er sem gómsparri sviptir hann getunni til að tala. Guð-
irnir sýna dramb með því að reyna að koma í veg fyrir það sem spáð var fyrir
um, en valda því að forspáin rætist. Það leiðir einnig til þess að í stað þess
43 Fyrir túlkun á ragnarökum sem forlögum guðanna, sjá t.d. Sigurð Nordal, Fornar
menntir I. Íslenzk menning, Kópavogur: Almenna bókafélagið, 1993, bls. 261–269.
Hér verður orðið forlög notað um forlagatrú en orðið örlög í mun víðari og almenn-
ari merkingu.
44 Í formála Lokasennu og erindi 38 kemur fram að Týr hafi misst hönd sína þegar
úlfurinn var bundinn.