Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Blaðsíða 93

HJALTI HuGASON
98
Yfirtroðsla í merkingunni að ryðjast inn á landareign annars án
leyfis eða taka eignir hans ófrjálsri hendi. Þá nær merkingin einnig
yfir siðferðilegan átroðning eða áreitni.
Villa í merkingunni að hafa orðið á mistök (til dæmis vegna van-
rækslu) eða sýnt ónákvæmni í hugsunum, orðum eða gjörðum.
Einnig getur orðið þá merkt trúvillu. Að syndga merkir þá að
skjátlast eða gera mistök (til dæmis vegna skeytingarleysis), vera
ónákvæmur og vaða almennt í villu. Þá getur synd merkt að missa
marks sem tengist ónákvæmni.
Mistök í merkingunni að mistakast að gæta skyldu sinnar eða ná
árangri (til dæmis vegna vanrækslu).
Móðgun í merkingunni að fremja eitthvað sem kallar fram reiði,
óánægju eða gremju.
Í þessari upptalningu má merkja fallandi skala þar sem fyrstu þrjú merking-
arsviðin fela í sér brot eða glæpi í meira eða minna réttarfarslegri merkingu
og ofbeldisverk. Þarna koma siðferðileg brot þó einnig til álita. Þá er komið
að merkingu sem fremur felst í mistökum og ónákvæmni sem tengja má við
kæru- eða skeytingarleysi og (andlegan) doða. Síðasta merkingarsviðið er
svo félagslegt og felur í sér eitthvað sem spillir sambandi eða tengslum.
Sé sagan af óhlýðni mannsins í Fyrstu Mósebók lesin með þessa hugtaka-
flóru í huga er ljóst að mörg merkingarsvið syndarhugtaksins varpa ljósi á
hana. Með því að eta af skilningstrénu braut maðurinn gegn bannhelginni
sem Drottinn Guð hafði lýst yfir ávexti þess með öðru boðorðinu sem hann
setti manninum.40 Þar var því um réttarfarslegt brot á lögum að ræða. Þar
með varð maðurinn sekur. Hann var yfirheyrður og látinn sæta ábyrgð þótt
settum viðurlögum væri ekki beitt til fulls og maðurinn héldi lífi. Með því að
eta af trénu gerði maðurinn sig einnig sekan um yfirtroðslu þar sem Drottinn
Guð hafði lýst yfir sérstakri eignhelgi sinni á skilningstrénu og ávexti þess.
Þegar maðurinn sá að skilningstréð „[…] var gott af að eta, fagurt á að líta
og girnilegt til fróðleiks“ féll hann í freistni og misheppnaðist þar með að
gera skyldu sína sem fólst í að lifa samkvæmt því einfalda lögmáli sem gilti í
40 Hér er litið til þeirrar textaheildar sem Mósebækurnar mynda nú. Samkæmt henni
felst fyrsta boðorðið í að karlinum og konunni bæri að vera frjósöm, uppfylla jörðina
og gera sér hana undirgefna. IM 1.28. Annað boðorðið laut svo að bannhelgi trjánna
tveggja. Það er aftur á móti fyrsta boðorðið í þeirri frumheimild bókanna sem sagan
um óhlýðni mannsins er hluti af.