Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Blaðsíða 121

GuðRÚn BJöRK GuðSTeInSDóTTIR
126
og magnast að afli og kröftum í dauðanum.25 Hann þarf ekki að glíma við
neinn eins og Glámur forðum, en hann getur auðveldlega hrint fólki fyrir
bíl, eða lyft því hvort heldur er til að hengja í hálofta kirkju eða draga á haf
út. Kennslukona Bernódusar „horfði framhjá raunum hans“ (313) og dró
taum þeirra sem beittu hann og Úrsúlu einelti blindast á báðum augum með
afar sérkennilegum hætti vorið eftir hvarf hans, fannst sér vera hrint; tíu
árum eftir dauða hans dó hún þegar „hún gekk [… ] fyrir bíl, var með hvítan
staf en gætti sín ekki eða ruglaðist“ (234).
Árið 2007, rúmum fjörutíu árum eftir hvarf Bernódusar, fara börnin sem
hröktu hann í sína hinstu bátsferð að falla frá, öll af slysförum. Védís dettur
á garðklippur í garðinum sínum „með þeim afleiðingum að stóra slagæðin í
hálsinum fór í sundur ásamt ýmsu öðru“ (149–150). Jón brennur til dauða,
Silja verður úti, Steinn deyr þegar bíll ekur á hann, Lárus drekkur eitur, og
Halla hengir sig í Súðavíkurkirkju, sem hafði verið flutt frá Hesteyri árið 1960
(47). Ljóst er í sögulok að geðdeildin á Ísafirði reynist Úrsúlu engin vörn
þegar Bernódus er reiðubúinn til að gera upp við hana sakir, eins og öll hin.
Í speglinum sem Yrsa bregður upp í skáldsögunni sýnir hún að túlkun á
mannlegu athæfi og örlögum ræðst af aldarhætti hverju sinni og getur snúist
við og verið margvíslega endurskilgreind. Það á ekki aðeins við um hvort
truflanir á geði, skakkaföll og dauði skrifist á reikning Móra og Skotta. Í ljósi
nútímans telst stöðugt heimilisofbeldi til eineltis og er aldrei talið réttlætan-
legt,26 fremur en á öðrum vettvangi, vinnustað eða skóla. en á sjötta ára-
tugnum var einelti ekki gefinn neinn gaumur sem vandamál, eins og kemur
fram í Ég man þig. Pjetur telur þó vera fyllilega eðlilegt að hann hefni dauða
eiginkonu sinnar og sonar á barnungum syni sínum. Í skýrslum leynir sér
samt ekki að lögreglumönnum sem tala við hann í rannsókninni á barns-
hvarfinu stendur stuggur af honum þegar hann hrósar happi og hlakkar yfir
að Bernódus finnist ekki.
25 Sjá t.d. Ármann Jakobsson, „Íslenskir draugar frá landnámi til lúterstrúar. Inngangur
að draugafræðum“, Skírnir 184/2010, bls. 182–210, hér bls. 190. Hann bendir á að
líkamlegt ástand íslensku drauganna hafi sérstöðu á miðöldum en austur-evrópskar
sagnir um vampírur fari að birtast á 16. og 17. öld og þær hafi sömu líkamlegu
birtingarmynd og íslenskir draugar.
26 Guðrún Kristinsdóttir og nanna Kristín Christiansen, Ofbeldi gegn börnum, hlutverk
skóla. Handbók fyrir starfsfólk, Reykjavík: námsgagnastofnun, 2014. Sjá einnig frétt
um skýrslu Ársæls Arnarssonar, Sigrúnar Daníelsdóttur og Rafns Magnúsar Jóns-
sonar, „Mikilvægt að finna þessi börn“, Morgunblaðið 16. maí 2020, sótt 24. sept.
2020 af www.mbl.is/frettir/innlent/2020/05/16/mikilvaegt_ad_finna_thessi_born/.
Sjá nánar skýrsluna Félagstengsl íslenskra barna og ungmenna, Reykjavík: embætti
landlæknis, 2020.