Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Blaðsíða 45

KOLFINNA JÓNATANSDÓTTIR
50
rökum og gætu því hafa átt að vera áheyrendum verksins víti til varnaðar.
Nokkrar þeirra synda sem fjallað er um hér að ofan má finna í Gylfa-
ginningu: Mannkynið, eða hluti þess, lætur lífið í aðdraganda ragnaraka í
orrustum og þá „drepask brœðr fyrir ágirni sakar ok engi þyrmir fǫður eða
syni í manndrápum eða sifjasliti“ (Gg. 51). Þór missir iðulega stjórn á skapi
sínu og fyllist reiði, vegna matgræðgi sinnar brýtur Þjálfi legg geithafurs
Þórs sem leiðir til þess að hann glatar frelsi sínu (Gg. 44) og Freyr fyllist
ógleði þegar hann sér Gerði og verður að fá hennar, jafnvel þótt það muni
á endanum kosta hann lífið (Gg. 37). Sú synd sem oftast kemur fyrir í Gylfa-
ginningu er þó dramb og gera menn jafnt sem guðir sig seka um að drýgja
þá synd og er þeim refsað fyrir það. Guðirnir dæma menn og goðverur til
refsinga en sjálfir mæta þeir örlögum sínum í ragnarökum og hafa þá vegna
drambs síns eða annarra synda glatað hlutum, líkamspörtum eða samherjum
sem hefðu getað hjálpað þeim til að komast lífs af úr þeim hildarleik.
Dramb og aðrar syndir guðanna koma einkum fram í frásagnarköflunum
og gætu hafa átt að vera dæmisögur um hegðun sem áheyrendur ættu að
forðast. Orðin mikillæti og ofdramb eru notuð til að lýsa óæskilegri hegðun
í tveimur sögum í Gylfaginningu, annars vegar þegar sagt er frá Mundilfara
og börnum hans og hins vegar því hvernig guðinn Freyr fær Gerðar. Þessar
frásagnir verða hér á eftir notaðar sem lyklar að því hvernig hægt er að túlka
hliðstæðar sögur um guði og menn.
Siðferði mannkyns
Lítið er fjallað um mannkynið og samskipti þess við guðina í Gylfaginningu.
æsirnir skapa Ask og Emblu úr trjám og gefa þeim Miðgarð til búsetu (Gg.
9) og tólf æsir dæma með Alföður örlög manna (Gg. 12). Mannkynið og sið-
ferðileg vandamál þess koma einnig fyrir þegar endalokin nálgast. Veturna
þrjá áður en ragnarök hefjast verður barist um allan heim, fólk drepið „fyrir
ágirni sakir“ og mun enginn hlífa öðrum, ekki einu sinni sonum sínum eða
feðrum (Gg. 51). Í kjölfarið kemur fimbulvetur, sem virðist hafa meiri áhrif
á mannkynið en guðina. Ekki er ljóst af frásögninni hvort bardagarnir og
siðferðilegt hrun leiði til ragnaraka eða hvort þeir atburðir og fimbulvetur
sem kemur í kjölfarið séu refsing sem mannkynið hlýtur fyrir ágirnd sína.35
Tvisvar kemur fram að verustaðir manna eftir dauðann ráðist af siðferði
35 Það mætti einnig hugsa sér að hörmungarnar sem dynja yfir mannkynið gætu
stuðlað að fjölgun einherja og Heljarsinna og verið nokkurs konar liðssafnaður fyrir
ragnarök því að allir sem falla í bardaga verða einherjar og þeir sem deyja úr elli og
sjúkdómum (sem hungur og vosbúð gætu stuðlað að) tilheyra Hel.