Úrval - 01.02.1947, Qupperneq 63

FRÓÐLEIKSMOLAR
6i
og aftur milli skýja og yfir-
borðs jarðar. Stundum getur or-
sökin verið sú, að hljóðbylgj-
urnar fara gegnum misheit loft-
lög.
Hver uppgötvaði, að jörðin
er linöttótt?
Gríski heimspekingurinn
Pyþagoras, sem var uppi á
sjöttu öld fyrir Krists burð,
vissi, að jörðin er hnöttótt.
Rannsóknir Anaximanders
höfðu rutt brautina að þessari
uppgötvun, og Parmenides, læri-
sveinn Pyþagorasar, kenndi að
jörðin sé hnöttótt. Sjálfum var
Pyþagorasi það ljóst, að sólin,
tunglið og reikistjörnurnar
hreyfast sjálfstætt, óháð snún-
ingi jarðarinnar. Plutarch taldi
að Þales frá Míletus hefði fyrst-
ur uppgötvað, að jörðin sé
hnöttótt. Hann var uppi einum
mannsaldri á undan Pyþagorasi,
en nú er vitað, að Þales og sam-
tíðarmenn hans töldu jörðina
flata. Á tímum Aristotelesar
voru færð svipuð rök og nú að
því, að jörðin sé hnöttótt.
Kenningin um hnattlögun jarð-
arinnar varð síðan að heita má
einskorðuð við ítölsk mennta-
setur, og það var ekki fyrr en
löngu eftir að Columbus hafði
fundið Vesturálfu að menn fóru
almennt að trúa því, að jörðiri
sé hnöttur.
Lifa báðir hlutar af ánamaðki,
sem hefir verið skorinní tvennt?
Ánamaðkar hafa undraverð-
an hæfileika til að láta vaxa á
sig hluta, sem skornir hafa ver-
ið af þeim. Oft hefir því verið
haldið fram, að nýtt höfuð geti
vaxið við bakhluta og nýr bak-
hluti við höfuð. Þetta er ekki
allskostar rétt. Ef maðkur er
skorinn sundur nálægt miðju,
vex venjulega nýr bakhluti við
fremri helminginn og úr verð-
ur heill og réttskapaður maðk-
ur. En bakhlutinn fær venjulega
annan bakhluta við sárið og
maðkurinn verður þannig með
tvo afturenda og höfuðlaus.
Slíkur maðkur getur ekki tekið
til sín næringu og deyr því
f 1 jótt. Það er aðeins framhlutinn,
sem hefir þau líffæri, sem
nauðsynleg eru til að geta hald-
ið lífi.
Hvers vegna eru X-geislar
kallaðir svo?
Þýzkur eðlisfræðiprófessor við
Wurzburg háskóla fann X-geisl-
ana árið 1895. Hann hét Wil-
helm Konrad Röntgen. Sagt er,
að þessi þýzki vísindamaður,