Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1951, Page 85

89
furðulegt, því að í öllum þorra þeirra uppskrifta að særingum, sem
varðveitzt hafa, eru slíkir textar yfirleitt töluvert afbakaðir.
Kraftaverkasögurnar úr Matt. 8 segja ekki mikið um eðli sjúk-
dómsins, sem særingin á að kveða niður. En lækning lama manns-
ins úr Matt. 9 er öllu ákveðnari, því hafa verður í huga, að í NT
1540 er ekki notað orðið ,,lami“, heldur ,,icktsiukur“ vegna áhrifa
frá texta Lúters, er hefur ,,gichtbrúchiger“. Ikt er eldri mynd orðsins
gigt og virðist hafa komið inn í íslenzkt mál um 1500 vegna áhrifa
frá Noregi, Kveisa getur og merkt gigt auk ígerðar o. fl.
Samsetning þessi, ikt og kveisa, er nokkuð eftirtektarverð. Hún
kemur fram í særingunni gegn iktsýki, sem virðist frá síðustu ára-
tugum kaþólskunnar og er prentuð í Alfræði íslenzkri III. bd., bls.
113 n og í íslenzkum Þjóðsögum I. bd., bls. 339 n, sem Ólafur
Davíðsson safnaði, enda er sú særing náskyld þeirri, sem hér er til
umræðu. Og er þá vafalaust um venjuerfð að ræða. Önnur kveisu-
bæn er prentuð í Þjóðsögum Jóns Árnasonar, II. bd., bls. 60 n, en er
fengin úr Hist. Eccles., Tom. II., p. 382. Auk þessa er ráð við kveisu
í AM 434a, 12mo, er Kr. Kaalund gaf út í Danske Vid.s.skr. R. VI,
6. 4 bls. 15/369.
Nánustu hliðstæðuna að gerð er að finna í Norske Hexeformularer
og Magiske Opskrifter eftir dr. A. Chr. Bang, bls. 472, nr. 1071.
Er hún prentuð þar eftir Dipl. Norv. VII, nr. 441. í Dipl. Norv. er
sagt, að skriftarlagið líkist mjög því, sem er á aflátsbréfum og bréf-
um þeim, sem veita leikmönnum upptöku í ,,tertia“, leikmannaregl-
urnar. Bréfið virðist hafa verið borið sem verndargripur, margbrotið
saman. Einhver munkur virðist þá hafa selt nafngreindum manni,
Gunnólfi Gunnarssyni, gripinn. Bréfið hefst á Jóh. 1:1—14. Þvínæst
er bæn. Þá fara á eftir nokkur hinna 72 nafna guðdómsins. Semsé
bréfið er að allri gerð samkvæmt reglum síðmiðalda um gerð slíkra
skjala, eins og íslenzka lengjan reyndar einnig er.
I innlendum fræðum finnst notkun þessi á Jóh. 1:1—14 í Alfræði
Islenzkri, III. bd., bls. 111, í ráðinu, hvernig stemma skuli blóð.
Einnig finnst sama notkun í lækningabók Þorleifs Björnssonar c:
Henning Larsen, An old Icelandic Medical Miscellany, bls. 50 og 51.
Auk þess kemur notkun þessi fram í orðum Guðbrands biskups, sem
búið er að tilfæra. í F. Ohrt, Danske Trylleformler eru tilfærð nokkur
dæmi slíkrar notkunar guðspjallsins í I. bd., bls. 499, einnig í II. bd.,
bls. 48. Þar að auki er iktarsæring náskyld þeirri, sem hér hefur verið
dregin fram í dagsbirtuna, tilfærð í I. bd., bls. 236—38, úr handriti
frá árinu 1514. Hún er á dönsku. En dr. Bang tilfærir aðra norska