Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1952, Qupperneq 190

190
MAGNÚS MÁR LÁRUSSON
prentaði íslenzka þýðingu, ef til vill Gizurar, á þessu kveri Palladiusar árið 1576, en
aðeins eitt eintak er nú til af þeirri bók.10
Marteinn hefur hins vegar formála Palladiusar fyrir Handbók sinni 1555, og aftan
við hana eru 6 líkræður eftir hann við ýmis tækifæri.17 Þessar ræður hefur sá, er
þetta ritar, ekki fundið enn í ritum eftir Palladius.
Aftan við Marteinssálma 1555 er guðrækileg ritgerð eftir Palladius og önnur eftir
bróður hans, Niels biskup í Lundi. Ritgerð Palladiusar nefnist: „Einn Tractatus ’ med
hueriu moti ad einn ’ sokna prestur skal vm- ’ ganga med sinn almuga ’ þa hann pre-
dikar fyrer ’ þui P:P:D MDLiij“.18 Virðist hún aðeins hafa geymzt á þessum stað
og vera ein hinna svonefndu „expeditiones pro pastoribus“.
Auk þess er sálmur hans: „Huo som vil salig vdi Verden leffue“. 11. sálmurinn í
kverinu í íslenzkri þýðingu. Reyndar er sálmur Palladiusar þýðing á sálmi Lúters út
af 128. Davíðssálma, Beati omnes.19
Ekki er vitað, að Gísli biskup hafi þýtt nokkuð eftir Palladius, en formálar eftir
hann fylgja sálmabók Gísla 1558 og Píningarsögu Bugenhagens í þýðingu Odds Gott-
skálkssonar, sem prentuð var sama ár.20
Hins vegar á Ólafur Hjaltason að hafa þýtt nokkur rit eftir Palladius. En nokkuð
óljóst hefur álit manna verið á því máli, þar sem þýðingarnar hafa allar verið álitnar
glataðar.
Hálfdan Einarsson segir,21 að hann hafi þýtt 3 rit. 1. Um vísitazíur í 32 greinum.
Þetta getur vart annað verið en þýðing á hinum prentaða ritlingi: „En Tractat / om
de Stycker mestendele/i: som Guds Salige Ord skal holdis ved mact met / aff Guds
Naade oc Miskund“. Hann var prentaður seint um vorið 1553, og er í tveim fjórblaða
kverum í mjög litlu fjögra blaða broti. Efni hans er mjög stuttur útdráttur í 32 grein-
um úr Vísitazíubókinni stóru.22 2. Prófastabók um skyldur prófasta og 3. Kalentebók,
og sé hún til notkunar prestum og djáknum. Segir Hálfdan, að Olafur hafi hér notið
ráða Palladiusar og, ef til vill, aðeins þýtt rit hans útg. 1555, sem hann nefnir „Visi-
tationis provincialis forma“, þ. e. „Formula visitationis provincialis“. Þetta getur vel
verið rétt, því Formula hefst einmitt á fyrirmælum til prófasta, en næsti aðalkafli er
einmitt Kalentebókin: „De Collatione parochorum de prouinciali Synodo“.23 Enda
nefnir Finnur biskup einnig Prófastabókina.
Ekkert þessara rita virðist nú vera til á íslenzku. Letrið á bókunum tveim, sem hafa
varðveizt úr prentsmiðjunni á Breiðabólsstað er svo snjáð, að það liggur nærri að slá
því fram, að smárit þessi þrjú séu meðal hinna týndu bóka frá Breiðabólsstað. Arn-
grímur lærði kemst að minnsta kosti svo að orði, að ætla megi, að þó nokkrir ritlingar
hafi verið þar prentaðir.24 Hitt er svo það að Hálfdan Einarsson kann að hafa reynt
að ákvarða rit það, sem Finnur biskup getur svo ýtarlega í kirkjusögu sinni. Og kann
hann þá að hafa miðað við þau prentuðu rit Palladíusar, sem kunn voru á 18. öld.
En lýsing hans er þó það ákveðin, að erfitt er að rengja hana.
Finnur biskup Jónsson virðist hafa haft í höndum einhverja þýðingu Ólafs Hjalta-
sonar á riti eftir Palladius og kann það að hafa verið í eigu Hannesar biskups. Nefnir