Náttúrufræðingurinn - 1980, Qupperneq 93

eru fuglar frá fáum árum, en þá hafa
margir fuglar komið yfir stutt tímabil.
Tvítoppa kúrfa fyrir gransöngvara kann
því að vera undantekning fremur en
regla. Að vísu rýrir það ekki þá skýringu,
að um tvo stofna gæti verið að ræða,
þótt um mismunandi fartíma ungra og
gamalla fugla gæti einnig verið að ræða.
Deilitegundirnar c. fulvescens og c.
Iristis eru á leið frá varpstöðvunum í
Mið- og S.-Úralfjöllum og landsvæðinu
þar austur af í október—nóvember.
Þær gætu hafa komið til Islands þrátt
fyrir, að venjulegar farleiðir þeirra séu
miklu austar. Sams konar dæmi eru til
um aðrar austrænar tegundir eða deili-
tegundir, sem flækjast til V.-Evrópu,
m.a. peðgrípa (Ficedula parva), ýmsa
söngvara (Phylloscopus tegundir), hauk-
söngvara (Sylvia nisoria) og netlusöngv-
ara (S. curruca) (Nisbet 1962, Dambier-
mont & Fouarge 1966, Raböl 1969).
Ymsar kenningar hafa verið á lofti í
þessum efnum, t.d. að þessir fuglar
breyti farfluginu úr venjulegri SA far-
stefnu í SV farstefnu við viss veðurskil-
yrði á varpstöðvunum. Lenda þeir þá
vegna vinda langt vestur fyrir venjuleg-
ar farleiðir og heimkynni (Nisbet 1962,
Raböl 1969). Onnur kenning er sú, að
fuglar hrekist af leið undan óhagstæð-
um vindum (Williamson 1959, 1961a,
1961 b). Burtséð frá því hvor kenningin
sé rétt, ef ekki báðar, er greinilegt, að
flækingsfuglar koma einkum til Islands,
þegar sterk suðaustanátt er rikjandi.
E.t.v. mætti gera ráð fyrir gransöngvur-
um í meira mæli en laufsöngvurum,
þar sem þeir eru lélegri flugfluglar. Þá
mætti frekar gera ráð fyrir austrænni
deilitegundunum, sem berast vestur á
bóginn af einhverjum sökum og lenda
þar í óhagstæðum veðrum. Deiliteg-
undirnar, sem verpa í V.-Evrópu og
Skandinaviu, munu þá ekki hafa lagt
upp í farflug vegna óhagstæðs veðurs og
ættu þvi síður að berast til íslands. Það
hefur einmitt verið sýnt fram á það, að
farfuglar velja hagstætt veður, áður en
þeir halda upp i farflug (t.d. Drost 1962,
Bruderer 1967). Eftir því sem fuglar eru
seinna í fari, því meiri er hættan á að
þeir lendi í óhagstæðu veðri.
Eins og fram kemur hér á undan, eru
gransöngvarar algengari en laufsöngv-
arar á Islandi og rnikill munur á komu-
tíma tegundanna. Orsök þess er liklega
sú, að gransöngvarar eru yfirleitt seinna
á ferð í Evrópu og því hættara að lenda i
óhagstæðum veðrum. Á þeim tíma eru
norrænar og austrænar deilitegundir
helst í farflugi. Og ef reynt er að taka
saman hvaða deilitegundir eru líkleg-
astar á Islandi, þá er niðurstaðan þessi;
Phylloscopus t. trochilus: of suðlæg út-
breiðsla, fer snemma. Litlar líkur á því,
að hún komi til Islands. P. t. acredula:
norræn deilitegund, fer seint, líklega
eingöngu þessi deilitegund, sem kentur
til íslands. P. t. yakutensis: kemur líklega
ekki enda mjög austræn deilitegund.
Phylloscopus c. collyhila: of suðlæg út-
breiðsla, fer snemma, eða fyrir þann
tíma sem gransöngvarar hafa sést fyrst á
íslandi, ólikleg. P. c. abietinus: skandi-
navísk deilitegund, fer seint, eða á u.þ.b.
sama tíma og fyrra hámarkið á Islandi.
Líklega algengasta deilitegundin hér. P.
c. fulvescens/tnstis: koma til Bretlands um
miðbik þess tímabils sem gransöngvarar
hafa sést á íslandi. Þessar deilitegundir
valda e.t.v. seinna hámarkinu á 4.
mynd.
ÞAKKARORÐ
Að lokum þakka ég dr. Finni Guð-
171