Tímarit lögfræðinga - 01.10.2004, Blaðsíða 43

Dómstólar töldu sig snemma hafa vald til að úrskurða hvort lög brytu í bága
við stjórnarskrárvarin réttindi. Þessi mikilvæga þróun átti sér ekki stoð í orða-
lagi stjórnarskrárinnar, en var viðurkennd sem stjómskipunarvenja í Noregi.
Lög sem heimiluðu dómstólunum að dæma um hvort lög brytu gegn ákvæðum
stjómarskrárinnar voru ekki sett fyrr en 1926. Sú lagasetning gerði einnig ráð
fyrir því að ríkið gæti bakað sér bótaábyrgð gerðist það brotlegt við ákvæði
stjómarskrárinnar.
Dómstólamir héldu áfram að dæma um skaðabótaábyrgð ríkisins í öðmm
málaflokkum. Þrátt fyrir að endurbætur á skaðabótalögum væru samþykktar
árið 1902 vék löggjafinn ekki sérstaklega að skaðabótaábyrgð ríkisins eða opin-
berra aðila. Dómstólamir nálguðust viðfangsefnið áfram mál fyrir mál og lögin
voru sem fyrr óskýr og flókin.
Skaðabótaábyrgð ríkisins var rædd innan vébanda norræna löggjafarsam-
starfsins á sjötta áratug þessarar aldar og á þeim grundvelli lagði norsk sérfræð-
inganefnd fram tillögur til efnislegra endurbóta á lögunum. Nefndin setti fram
nákvæma skilgreiningu á umfangi og rökunum á bak við skaðabótaábyrgð ríkis-
ins en undanskildi bótaábyrgð vegna aðgerða opinberra yfirvalda. Arið 1959
ákváðu norrænir dómsmálaráðherrar að takmarka lagaúrbætur á þessu sviði við
skaðabótaábyrgð vegna aðgerða eða aðgerðaleysis opinberra starfsmanna.
Niðurstaðan varð tillaga að lagasetningu um skaðabótaábyrgð ríkisins, stofnana
þess og undirdeilda vegna tjóns sem opinberir starfsmenn valda á sama hátt og
vinnuveitandi er ábyrgur fyrir tjóni sem starfsmenn hans valda.1
Nefnd Stórþingsins veitti skaðabótaábyrgð ríkisins almennt litla athygli.
Nefndin einskorðaði sig við að setja fram tillögur um samræmdar reglur um
bótaábyrgð opinberra starfsmanna og starfsmanna í einkageiranum. Nefndin
taldi, enda þótt dómstólar tækju afstöðu til stjómskipulegs gildis laga, að lög-
gjafarstarf Stórþingsins gæti ekki leitt til skaðabótaábyrgðar og að fjárveitingar
samkvæmt fjárlögum gætu heldur ekki auðveldlega bakað stjómvöldum bóta-
ábyrgð. Afrakstur starfs nefndarinnar vom lög sem sett vom 13. júní 1969.
Dómaframkvæmd á sviði skaðabótalöggjafar hefur þróast áfram síðan þessi
lög voru sett. Umfjöllun um vanrækslu í starfi hefur aukið byrðina á sérfræð-
inga, bæði sjálfstætt starfandi og þá sem starfa hjá hinu opinbera sem og ríkis-
rekin sjúkrahús. Dómstólar hafa dæmt bætur þegar mistök hafa orðið í stjóm-
sýslu og við dómaframkvæmd. Einnig þegar brotið hefur verið gegn persónu-
frelsi manna og þegar opinberir starfsmenn hafa brotið gegn friðhelgi einka-
lífsins. Breytingar hafa orðið á almannatryggingalögum þar sem bætur eru í
auknum mæli skilgreindar sem „réttindi“ í stað þess að vera ákveðnar einhliða
af stjómvöldum í fjárlögum. Framkvæmdin virðist í mörgum tilvikum vera að
þróast í þá átt að viðhorf til bótagreiðslna frá opinberum aðilum er jákvæðara.
Reglurnar um skaðbótaábyrgð ríkisins gætu í ljósi þessa verið víðtækari nú en
þær voru fyrir 35 árum.
1 Ot. Prp. nr. 48 (1965-66).
337