Uppeldi og menntun - 01.01.2006, Blaðsíða 27

27
nOKKrar sÖGUlEGar OG frÆЭilEGar fOrsEnD­Ur
Sameiginlegur forfaðir beggja þeirra afbrigða af beinaberri lífsleikni sem nefnd voru
til sögu hér að framan er aristóteles. Hann taldi uppistöðu lífsgildakennslu eiga að
vera kennslu í og um dygðir. Rit allra helstu talsmanna skapgerðarmótunar eru því
morandi í beinum og óbeinum tilvísunum til aristótelesar og áhersla þeirra á (siðferði-
lega) virðingu og sjálfsvirðingu er sporræk aftur til hans (sjá t.d. Lickona, 1991). En
jafnframt lagði aristóteles mikið upp úr þýðingu tilfinninga fyrir hið góða líf. Hann
áleit að geðsmunir okkar væru – eða ættu með réttu að vera – þrungnir af vitsmun-
um, rétt eins og vitsmunirnir væru þrungnir af geðsmunum. v­erk aristótelesar eru
þannig söguleg forsenda vitsmunakenninga um tilfinningar er mikillar hylli njóta í
samtímanum og lögðu grunninn að hugmyndinni um tilfinningagreind: hugmynd
sem aftur hefur mótað viðhorf talsmanna félagsþroska- og tilfinninganáms. Páfi til-
finningagreindarfræðanna, Daniel Goleman, gengur svo langt í formála metsölubókar
sinnar að lýsa henni sem markvissri tilraun til að bregðast við „áminningu aristóteles-
ar“ um að „gæða tilfinningar okkar greind“ (1995, bls. xv).4 Forsvarsmenn tilfinninga-
greindar og félagsþroska- og tilfinninganáms eru yfirleitt sálfræðingar fremur en sið-
fræðingar og hafa ef til vill þess vegna meiri hug á (jákvæðri) sjálfsmynd en (jákvæðri)
sjálfsvirðingu. Hugur manna er einatt kvikastur um kunnugasta ranninn. Skilningur
þeirra á tilfinningagreind verður þannig nokkur annar en hjá aristótelesi sem lagði
réttar tilfinningahneigðir að jöfnu við siðferðisdygðir, eins og við sjáum í næsta hluta
ritgerðarinnar.
Ég hef ekki gert nákvæma orðræðugreiningu á texta íslensku námskránna í lífs-
leikni en skjótur yfirlestur bendir til að þar ríki furðu gott jafnvægi milli hins siðferði-
lega sjónarmiðs (sem einkennir skapgerðarmótun) og hins sálræna (sem einkennir
félagsþroska- og tilfinninganám). v­íða skarast þessi áhersluatriði, en ég hef þó leyft
mér að taka saman eftirfarandi orðalista úr grunnskólanámskránni, inngangi og náms-
markmiðalista (Menntamálaráðuneytið, 1999a), þar sem tínd eru saman orð sem vana-
lega tilheyra orðaforða hvors sjónarmiðs:
Hið siðferðil­eg­a sjónarmið: andleg verðmæti, siðvit, virðing fyrir sjálfum sér og öðrum,
alhliða þroski, gagnrýnin hugsun, mannrækt, samhygð, samskipti, tilgangur leikreglna
í mannlegum samskiptum, jafnrétti, alþjóðavitund, sanngirni, réttlæti, kurteisi.
Hið sál­ræna sjónarmið: sálrænn styrkur, líðan, sjálfsþekking, sköpun, lífsstíll, marg-
breytileiki tilfinninga, lýsing tilfinninga, sjálfstraust, sjálfsagi, markmiðssetning, færni
í ópersónulegum samskiptum, að standast þrýsting.
í aðalnámskrá leikskóla (Menntamálaráðuneytið, 1999b) er á sama hátt talað um
lífsleikni sem alhliða ræktun þroskaþátta er tengjast meðal annars siðgæði, tilfinning-
um og vitsmunum, auk þess sem hún eigi að kenna börnum lýðræðisleg vinnubrögð
og virðingu fyrir rétti og reglum. í aðalnámskrá framhaldsskólans er lífsleikni hins
vegar skilin talsvert öðrum og hagnýtari skilningi er fremur varðar tjáningu, starfs- og
námsval (Menntamálaráðuneytið, 1999c). Ég hef enga ástæðu til að ætla að höfundar
námskránna fyrir leik- og grunnskólann hafi af ásetningi ætlað að tryggja jafnvægi
4 í tilvísunum til bókar Golemans (1995) hér og eftirleiðis er yfirleitt stuðst við þýðingar Áslaugar
Ragnars í Goleman (2000).
KRISTJÁn KRISTJÁnSSon