Uppeldi og menntun - 01.01.2006, Blaðsíða 33

33
réttum ástæðum (1995, I, bls. 266 [1106b20–25]). Mælikvarðinn á árangur er siðferðileg-
ur og hlutlægur, ekki sálrænn og huglægur.
Því miður hjúfra höfundar L sig hér að Goleman fremur en aristótelesi. Þeir hamra
þannig á því að lífsleikni eigi ekki að kenna nemendum „réttar“ skoðanir á málefnum
eða móta slíkar skoðanir: ekki þröngva upp á þá skoðunum eða leiðrétta þær þótt
okkur þyki þær rangar (L, bls. 9 og 65). Þetta er því furðulegri kenning hjá höfundum
L en Goleman þar sem L er beinlínis ætlað að vera handbók í námsgrein sem meðal
annars á að kenna um réttlæti, sanngirni og andleg verðmæti. Hvað skal segja við
nemanda sem hefur tamið sér meinfýsi sem tilfinningahneigð (hneigð sem byggist á
þeirri skoðun að gott sé að annar njóti óverðskuldaðs óláns): að hún sé í lagi ef honum
líður vel með hana? Eða við nemanda sem finnst í lagi að leggja annan í einelti ef sá
síðarnefndi er aulalegur eða úr sveit? Á að samþykkja sjónarmið hans eða að minnsta
kosti láta hjá líða að leiðrétta það? Sé sú afstaða tekin virðist lífsleikni allt eins geta fest
í sessi „mannkostalægðirnar“, er séra Hallgrímur orti um, sem mannkosti. Ef til vill
– og vonandi – eiga höfundar L eingöngu við það að lífsleiknikennarinn eigi ekki að
kenna réttar tilfinningaskoðanir með beinni aðferð eða ítroðslu heldur láta þær síast
inn í nemendur með umræðum og íhugun. Því geta flestir verið sammála nú á dögum;
en sá skilningur er alls ekki nógu ljós af lestri L. Miklu nær virðist að líta á ofangreind
ummæli úr L sem ávísun á siðferðilega sjálfdæmishyggju (e. subjectivism) og ég fæ
ekki séð að nokkur lífsleiknikennari fái notið sín með djöful þeirrar hyggju í dragi.
e) Gil­dissvið. alsiða er að skipta tilfinningum í neikvæðar og jákvæðar. Sú skipting
er á margan hátt villandi þar sem með henni er slegið í einn bálk ýmsum ólíkum merk-
ingum hugtakanna jákvæður og neikvæður. Tilfinningin meinfýsi metur ákveðið ástand
(óverðskuldað ólán) jákvætt og framkallar jákvæða líðan hjá þeim sem kennir hennar
en er vitaskuld siðferðilega neikvæð; ást metur ástand jákvætt og þykir yfirleitt sið-
ferðilega jákvæð en getur oft verið sársaukafull fyrir hinn elskandi; hluttekning vek-
ur neikvæða (sársaukafulla) kennd og metur ástand mála neikvætt en er siðferðilega
jákvæð (sjá nánar hjá Kristjáni Kristjánssyni, 2006a, bls. 23–35). Einn höfuðkosturinn
við tilfinningakenningu aristótelesar er sá að hann blæs á muninn á neikvæðum og
jákvæðum tilfinningum. Hann myndi naumast botna í þeirri algengu hugmynd nú-
tímans að gott væri fyrir fólk að losa sig alveg við „neikvæðar“ tilfinningar, svo sem
reiði. Þvert á móti bendir aristóteles á að allflestar tilfinningar geti verið viðeigandi
við tilteknar aðstæður, þeirra á meðal reiði: þegar reiðst sé þeim sem skyldi og ekki
meira né minna en skyldi. Reiði myndar þá gullið meðalhóf milli geðvonsku og geð-
leysis (1995, I, bls. 356–359 [1125b26–1126b10]).
Það lofar vissulega góðu, frá aristótelískum sjónarhóli, að Goleman skuli hefja bók
sína með tilvitnun í aristóteles um að enginn vandi sé að reiðast; vandinn felist í að
reiðast þeim sem skyldi, að réttu marki, af réttu tilefni og svo sem skyldi (1995, bls.
ix). Hann gruggar þó fljótt lækinn, því í bókinni er fátt eitt sagt um rétta reiði en
þeim mun meira um nauðsynina á að „sefa reiði“,„slá á reiði“ og „skakka [reiði]leik-
inn“ (1995, bls. 62–63). Neikvæðar tilfinningar eru „skaðlegar“ og jafnvel „banvænar“
en jákvæðar tilfinningar stuðla að heilbrigði (1995, bls. 168–177). Einu dæmin sem
Goleman tekur um kosti reiði eru annars vegar af „yfirvegaðri“ og „kaldri“ reiði og
KRISTJÁn KRISTJÁnSSon