Uppeldi og menntun - 01.01.2006, Blaðsíða 37

37
kröfum sem henni hafi ekki verið settar. Svarið við þessu er tvíþætt. í fyrsta lagi er
það rangt að ekki megi gera slíka kröfu á hendur tilfinningagreindinni. Þegar tilfinn-
ingagreind og ræktun hennar eru gerð að sjálfri uppistöðunni í námsgrein, svo sem
lífsleikninni íslensku, sem meðal annars er ætlað að byggja upp siðvit, virðingu og
réttlætiskennd, er það varla ósanngjörn krafa að skýrt sé hvernig tilfinningagreindin
sinni þessum siðferðilegu markmiðum. í öðru lagi fer því svo fjarri að talsmenn til-
finningagreindar hafi aldrei ætlað henni að byggja upp siðferðilegan styrk að þessu
er í raun þveröfugt farið. Upphafsrit Golemans er þannig gegnsósa af siðferðilegum
markmiðum. Handan tilfinningagreindar, segir hann, gnæfa siðferðileg úrlausnarefni
sem aukin tilfinningaleg færni getur hjálpað okkur að leysa; enda fjölgar sífellt sönn-
unum fyrir því að siðferðileg grunnafstaða okkar til lífsins eigi rót í tilfinningalegum
þáttum (1995, bls. xii).
Lausnarorð Golemans um samband tilfinninga og siðferðis er samkennd (e. empathy).
„Sjálfsvísindi“ tilfinningagreindar leiða til tilfinningarinnar samkenndar og sam-
kennd elur af sér umhyggju, fórnfýsi og hluttekningu. Goleman skilur hér samkennd
sem hæfileikann til að setja sig í annarra spor og skynja líðan þeirra (1995, bls. xii,
96–99, 104–106 og 285). Það sem Goleman yfirsést hrapallega er að samkennd er ekki
einu sinni tilfinning, hvað þá endilega siðleg tilfinning. Samkennd er ákveðin sálræn
færni til að skipta um sjónarhorn, frá „mér“ til „hans“ eða „hennar“. Þessi færni er að
vísu forsenda siðlegra tilfinninga, svo sem hluttekningar, en hún er líka forsenda ósið-
legra tilfinninga á borð við meinfýsi: Maður getur ekki hlakkað yfir óverðskulduðum
óförum annarra nema geta fyrst sett sig í spor þeirra til að vita hvernig þeim líður (og
svo glaðst yfir því hvað þeim líður illa). Jafnvel þótt það stæði heima að tilfinninga-
greind leiddi af sér hæfnina til samkenndar haggaði það því engu um þá niðurstöðu
að tilfinningagreindina skorti, sem slíka, siðferðilega dýpt. Mergurinn málsins þar er
sá að Goleman setur engin skilyrði um siðl­eg­t­ innt­ak tilfinninga hins tilfinningagreinda
manns.
Á höfundum L er að skilja í upphafi að tilfinningagreindarhugmyndin verði tengd
siðferðilegum markmiðum svo sem manngildi og réttlætiskennd, eins og námskráin
kveður á um (L, bls. 8). Þeir fylgja og Goleman í að gera samkennd hér að lykilhugtaki
sínu. En í L er „samkennd“ skilgreind mun víðar en viðtekið er, þannig að hún nær
ekki aðeins yfir hæfileikann til að setja sig í annarra spor heldur líka dygðir á borð
við samúð, umburðarlyndi, hjálpsemi og óeigingirni (L, bls. 94). Þessar dygðir eru að
sönnu verðug markmið lífsleiknikennslu en allsendis er óljóst í L hvernig þær teng-
ist samkennd, hvernig þær spretti nauðsynlega af tilfinningagreind og hvernig megi
rækta þær á kerfisbundinn hátt, sérstaklega í ljósi þess að bannað er að „leiðrétta“
skoðanir nemandans og sjálfsímynd hans – að því er virðist óháð siðferðilegu inntaki
– „verður al­drei of g­óð“ (sjá d) og f) í síðasta hluta).
Önnur andmælin gegn máli mínu væru þau að félagsþroska- og tilfinninganám
snúist ekki einvörðungu um hugmyndina um tilfinningagreind; yfirleitt sé gert ráð
fyrir að innan vébanda slíks náms fari líka fram dygðakennsla. Þetta er rétt að vissu
marki. í útbreiddustu handbókinni um félagsþroska- og tilfinninganám vestanhafs
er í upphafi vitnað bæði í skapgerðarmótandann Lickona og tilfinningagreindar-
KRISTJÁn KRISTJÁnSSon